Bàn về đạo đức nghề luật

Cũng như hầu hết pháp luật các nước trên thế giới đều quy định phải có luật sư tham gia bào chữa cho họ. Nghĩa là trong trường hợp này, nếu người bị truy tố không có chi phí để mời luật sư bào chữa, thì toà án có nghĩa vụ gửi danh sách cho đoàn luật sư, đoàn luật sư  thông báo về cho các tổ chức hành nghề luật sư và các tổ chức này chỉ định luật sư bào chữa cho họ, và luật sư được chỉ định có nghĩa vụ tham gia bào chữa cho họ như một thân chủ có thù lao, không phân biệt đối xử.

Tuy nhiên, trong thực tế có những trường hợp gần đến ngày xét xử, thư ký phiên toà mới điện thoại cho luật sư quen nhờ bào chữa cho bị cáo. Vì nể nang và xem thường tính mạng bị cáo, nên nhiều luật sư cũng đã nhận lời.

Thông thường những trong trường hợp này luật sư chỉ cần biết ngày, giờ và địa điểm xét xử. Không cần nghiên cứu hồ sơ và cũng chẳng cần gặp gỡ bị cáo để trao đổi xem bị cáo cần luật sư giúp đỡ về vấn đề gì, có oan sai hay không... Đến giờ xử, luật sư chỉ cần mượn thư ký bản cáo trạng và nếu là phiên toà phúc thẩm thì mượn thêm bản án sơ thẩm để tranh thủ đọc ngay khi toà đang xét xử. Vì không nghiên cứu hồ sơ, không gặp bị cáo trước khi xét xử, nên đến khi ra toà bào chữa việc luật sư không nhớ tên bị cáo của mình bào chữa là chuyện bình thường, có khi lẫn tên bị cáo với tên người bị hại, hoặc không biết cả mặt bị cáo mình bào chữa là ai.

Thay vì bào chữa, luật sư buộc tội thân chủ của mình.

Một sinh viên luật năm cuối thực tập tại văn phòng tôi với nụ cười nửa đau xót, nửa khinh bỉ kể với tôi rằng, vì rất ham muốn trở thành luật sư nên cậu ta thường đi dự  phiên toà để học hỏi kinh nghiệm. Có lần, ở toà án Tối cao tại TP.HCM xét xử các bị cáo về tội giết người, cậu ta thấy chủ toạ phiên toà đã tuyên bố khai mạc phiên toà, lúc này một luật sư mới vội vã chạy vào phòng xử trên tay cầm xấp tài liệu rối cắm cúi ngồi đọc. Xem kỹ đó là hai bản án sơ thẩm. Vì là không nghiên cứu hồ sơ trước nên đến phần bào chữa của mình, vị luật sư này đứng lên nói vỏn vẹn có một câu ngắn gọn “tôi hoàn toàn đồng ý với quan điểm buộc tội của vị đại diện Viện Kiểm sát đối với bị cáo”!

Tưởng là vụ thứ nhất không có thời gian, chưa xem kỹ hồ sơ nên vị luật sư này bào chữa như thế để dành thời gian cho vụ sau, ai ngờ đến vụ thứ hai vị luật sư này cũng bào chữa như vụ thứ nhất “tôi hoàn toàn đồng ý với quan điểm buộc tội của vị đại diện viện kiểm sát đối với bị cáo”!

Sau khi tìm hiểu, cậu ta mới biết luật sư này là luật sư toà mời “chữa cháy”. Và thư ký phiên toà mới photo cho 02 bản án sơ thẩm ngay trước khi khai mạc phiên toà vài phút.

Thư ký toà lừa luật sư

Cũng ở Toà án Tối cao tại TP.HCM, trong một phiên xử phúc thẩm vụ án giết người, tôi được chỉ định bào chữa cho một bị cáo, còn một bị cáo nữa do luật sư Đ. bào chữa. Sau khi khai mạc phiên toà được một vài phút, vị luật sư này mới lật đật chạy vào tay cầm bản án sơ thẩm và bản cáo trạng vừa thở hổn hển vừa đọc. Đến phần bào chữa cho các bị cáo, vị luật sư này nói với tôi “Anh phát biểu trước, tôi dựa theo ý anh rồi tôi nói theo chứ tôi không nắm rõ vụ việc. Khi nhờ tôi, thư ký nói các bị cáo nhận tội hết rồi, chỉ xin giảm nhẹ thôi, ngờ đâu vụ án lại phức tạp thế này”.

Luật sư chữa cháy, toà xử cho xong.

Vào khoảng cuối năm 2004, tôi được chỉ định bào chữa cho bị cáo H.T.M tại phiên  toà phúc thẩm trong vụ án giết người, cướp tài sản. Sau khi nghiên cứu hồ sơ tôi nhận thấy còn nhiều vấn đề mà phiên toà sơ thẩm chưa làm rõ, chứng cứ buộc tội không rõ ràng... nhưng lại chỉ còn hai ngày nữa là đến ngày xét xử, nên tôi đã làm đơn xin hoãn phiên toà để tôi có thời gian nghiên cứu hồ sơ và làm rõ một số vấn đề.

Cứ chắc mẩm rằng đơn đề nghị hoãn phiên toà được chấp nhận, nào ngờ ba ngày sau một tờ báo nọ đưa tin “H.T.M đã bị toà phúc thẩm y án sơ thẩm với hình phạt cao nhất là tử hình”. Sau khi đọc được tin này, tôi đã gọi điện thoại cho luật sư V. là người trực tiếp tham gia bào chữa cho bị cáo H.T.M tại phiên toà hôm đó hỏi tại sao anh làm như vậy, thì vị luật sư này trả lời “Hôm qua tôi bào chữa cho bị cáo trong một vụ án khác, nhưng cùng hội đồng xét xử và cùng ngày với vụ án H.T.M nên toà nhờ tôi bào chữa dùm cho bị cáo H.T.M luôn, để toà xử cho xong!”.

Đạo đức nghề luật!

Khi tham dự các phiên toà, chúng ta thường nghe các vị trong hội đồng xét xử  luôn lớn tiếng quát nạt các bị cáo “...Hành vi của bị cáo như vậy là xem thường tính mạng của người khác nên phải chịu một mức hình phạt nghiêm khắc... Nhưng không biết có ai đó đã một lần tự chất vấn chính bản thân mình để nhận ra rằng mình cũng đã xem thường tính mạng người khác.