Trợ giúp pháp lý được hiểu là việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho người được trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật trợ giúp pháp lý, giúp người được trợ giúp pháp lý bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật; góp phần vào việc phổ biến, giáo dục pháp luật, bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng xã hội, phòng ngừa, hạn chế tranh chấp và vi phạm pháp luật. (theo điều 2 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017)
Trung tâm trợ giúp pháp lý (là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Sở Tư pháp, do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thành lập, có tư cách pháp nhân, có con dấu, trụ sở và tài khoản riêng.) có thẩm quyền ra quyết định phân công cho các Trợ giúp viên hoặc các Luật sư Cộng tác viên thực hiện trợ giúp pháp lý.
Các đối tượng được trợ giúp pháp lý miễn phí theo điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 là:
Điều 7. Người được trợ giúp pháp lý
1. Người có công với cách mạng.
2. Người thuộc hộ nghèo.
3. Trẻ em.
4. Người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.
5. Người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi.
6. Người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo.
7. Người thuộc một trong các trường hợp sau đây có khó khăn về tài chính:
a) Cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ;
b) Người nhiễm chất độc da cam;
c) Người cao tuổi;
d) Người khuyết tật;
đ) Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự;
e) Nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình;
g) Nạn nhân của hành vi mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người;
h) Người nhiễm HIV.
Thủ tục đăng ký để được trợ giúp pháp lý:
Khi có yêu cầu TGPL, người được TGPL phải nộp hồ sơ trực tiếp tại tổ chức thực hiện TGPL (Trung tâm TGPL; Chi nhánh TGPL; tổ chức hành nghề luật sư hoặc tổ chức tư vấn pháp luật ký hợp đồng thực hiện TGPL/đăng ký tham gia TGPL)
Cần chuẩn bị những giấy tờ sau:
+ Làm đơn yêu cầu trợ giúp pháp lý (theo mẫu số 02-TP-TGPL ban hành kèm theo Thông tư 12/2018/TT-BTP)
+ Cung cấp giấy tờ chứng minh là đối tượng thuộc diện trợ giúp pháp lý (VD: Sổ hộ nghèo, giấy chứng nhận người có công; giấy chứng nhận bệnh binh; Huân chương, Huy chương hoặc giấy tờ xác nhận khác có ghi nhận họ thuộc diện người có công với cách mạng; Bằng có công với nước, Kỷ niệm chương hoặc giấy chứng nhận bị địch bắt, tù đày; Các loại giấy tờ hợp pháp khác mà dựa vào đó có thể biết được người có tên trong giấy tờ đó là người có công với cách mạng;...). Các giấy tờ được đề cập được quy định cụ thể trong Thông tư 08/2017/TT-BTP.
+ Cung cấp hồ sơ giấy tờ liên quan đến vụ việc (nếu cần thiết). Ví dụ: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thông tin liên quan để được tư vấn giải quyế tranh chấp đất đai...
Có những hình thức trợ giúp pháp lý như: Tư vấn pháp luật (Trực tiếp hoặc bằng văn bản); tham gia tố tụng tại tòa án. đại diện ngoài tố tụng; hòa giải tham gia trực tiếp hòa giải các tranh chấp phát sinh trên thực tiễn; giúp đỡ thủ tục hành chính, khiếu nại,...
Trợ giúp pháp lý mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với Nhân dân là những người nghèo, đối tượng chính sách, đối tượng yếu thế khác trong xã hội bằng chính sách pháp luật và các biện pháp hỗ trợ, giúp đỡ cụ thể để đưa pháp luật đến với họ, bảo vệ quyền, lợi ích của họ, hạn chế phân hóa giàu nghèo, bảo đảm công bằng xã hội, đảm bảo nguyên tắc mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật.
