Bộ luật Lao động: Giấc chiêm bao chờ lời giải đáp?

Trong một buổi học môn Luật Lao động tại trường nọ, giảng viên đặt câu hỏi để sinh viên thảo luận: Theo các em, hợp đồng thử việc có phải hợp đồng lao động hay không? Tại sao?

- Thực Văn Tiễn (liền dơ tay phát biểu): Thưa cô, theo em đây là hợp đồng lao động. Vì đối tượng ký kết hợp đồng là Người sử dụng lao động và Người lao động nhằm để thực hiện việc mua bán “hàng hóa sức lao động”, bản chất của nó hoàn toàn giống như hợp đồng lao động chính thức.

- Lý Thị Luận (lắc đầu): Thưa cô em không đồng ý với quan điểm của bạn Tiễn. Vì Bộ luật Lao động 2012 không có quy định nào nói rằng: Hợp đồng thử việc là hợp đồng lao động nên hợp đồng thử việc không phải là hợp đồng lao động.

- Thực Văn Tiễn (lật đật mở luật ra xem): Thưa bạn Luận! Điều 26 Bộ luật Lao động 2012 có đề cập đến hợp đồng thử việc và điều 26 năm trong chương III – Hợp đồng lao động, xin hỏi nếu nó không phải hợp đồng lao động thì là hợp đồng gì, bản chất nó chẳng khác hợp đồng lao động chính thức chút nào.

- Lý Thị Luận (lắc đầu): Thưa bạn Tiễn! Bạn đọc kỹ điều 22 Bộ luật Lao động 2012 đi nhé! Hợp đồng lao động phải được giao kết theo một trong các loại sau đây: (a) Hợp đồng lao động không xác định thời hạn; (b) Hợp đồng lao động xác định thời hạn; (c) Hợp đồng lao động theo mùa vụ hoặc theo một công việc nhất định có thời hạn dưới 12 tháng. Như vậy, Luật không hề nhắc đến hợp đồng thử việc nên hợp đồng thử việc không phải là hợp đồng lao động.

- Thực Văn Tiễn: Nghe cũng có lý. Nhưng bạn cho mình hỏi: Thực tế hiện nay lao động thử việc có bị khấu trừ 10% thuế thu nhập cá nhân (nếu thu nhập từ 2 triệu đồng trở lên) không?

- Lý Thị Luận (cười): Nếu cá nhân có bản cam kết “tổng mức thu nhập chịu thuế của cá nhân sau khi trừ gia cảnh chưa đến mức phải nộp thuế” và có mã số thuế thì không phải khấu trừ; nếu không thỏa trường hợp trên thì vẫn bị khấu trừ. Hình như chúng ta lạc đề rồi đó, bạn định đánh trống lảng hả?

- Thực Văn Tiễn: Đâu có, liên quan đấy! Vậy bạn áp dụng quy định nào mà bạn trả lời thế?

- Lý Thị Luận (tỏ vẻ tức giận):  Điểm i khoản 1 điều 25 Thông tư 111/2013/TT-BTC chứ đâu. Mình thấy bạn đánh trống lảng lắm rồi đấy. Sai thì nhận sai đi chứ hỏi chuyện không đúng trọng tâm. Chán thật đó!

- Thực Văn Tiễn (cười): Gì mà bạn nóng giận thế! Đang thảo luận vui mà, có liên quan đó. Theo điểm i khoản 1 điều 25 thì đối tượng bị khấu trừ 10% gồm:

(i) Không ký hợp đồng lao động theo hướng dẫn tại điểm c, d, khoản 2, Điều 2 Thông tư 111/2013/TT-BTC.

(ii) Là lao động ký hợp đồng lao động dưới 3 tháng.

Thưa bạn, chắc chắn thử việc không thuộc (i), theo phương pháp loại trừ thì thử việc sẽ thuộc (ii). Như vậy, thực tiễn coi hợp đồng thử việc là hợp đồng lao động.

- Lý Thị Luận: Nhưng mà, mà …là…

- Giảng viên: Gần hết giờ rồi, thôi để cô kết luận. Vấn đề là như thế này:

Reng…reng…reng… reng… (chuông báo thức kêu)

Ôi! Chỉ là giấc chiêm bao. Ước gì chuông báo thức chưa kêu thì được cô giáo nói đáp án rồi. Giờ này, em cũng chẳng biết hợp đồng thử việc có phải là hợp đồng lao động hay không, vì bạn Tiễn với Luận mỗi người đều có một cái lý riêng của họ. Rất mong thành viên Dân Luật giải đáp giúp em!

Việc xa rời thực tiễn, không thể áp dụng trong thực tế và không thống nhất, thậm chí mâu thuẫn giữa các văn bản pháp luật đã tồn tại như thể chuyện "tất nhiên" ở Việt Nam.

Tôi không muốn tranh luận nhiều về câu chữ, nhưng có một thực tế dễ nhận thấy là ý thức của Người sử dụng lao động và Người lao động trong việc tuân thủ các quy định pháp luật về lao động còn hạn chế. Chúng ta có thể liệt kê một vài nguyên nhân như: Ý thức tuân thủ pháp luật chưa cao, quy định quá rối rắm khó thực hiện; có thể tự giải quyết, tự thỏa thuận miễn sao cả hai bên đều đạt được mục đích của mình; cơ quan quản lý, bảo vệ quyền lơi, giải quyết tranh chấp không thực hiện hoặc không muốn thực hiện chức năng nhiêm vụ của mình...

Về cơ bản, do đặc thù của hệ thống chính trị và trình độ phát triển kinh tế, hệ thống quy phạm pháp luật về lao động có phần ưu tiên hơn trong việc bảo vệ quyền lợi cho Người lao động. Tuy nhiên, cách thức ban hành, triển khai, thực thi, tuân thủ lại làm cho cả Người sử dụng lao động và người lao động đều không thực hiện tốt, đầy đủ quyền lợi, nghĩa vụ của mình.

Hiện tại Việt Nam đang đẩy mạnh hội nhập bằng việc gia nhập TPP, các hiệp định song phương, đa phương, FTA do đó sức ép từ quốc tế về việc cải cách các quy định pháp luật về lao động càng mạnh mẽ và cấp thiết (cải cách về chế độ làm việc, tiền lương, công đoàn). Việc cải cách này không phải về câu chữ như cái cách của Việt Nam đang làm mà phải khả thi và thật sự triển khai được trong thực tế.

Tôi lại tự hỏi, đến khi nào thì chúng ta mới chấp nhận đổi mới tư duy từ "Cai trị, quản lý, điều hành" để chuyển sang "Hỗ trợ, hợp tác, thúc đẩy" để có thể hiện thực hóa mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh" mà Đảng, Nhà Nước, Chính Phủ đã "lặp đi, lặp lại" suốt vài chục năm qua. 

Về bản chất hợp đồng thử việc cũng là hợp đồng lao động, song là hợp đồng ngắn hạn.