Trong đời sống hàng ngày, tiền luôn được lưu thông liên tục dưới nhiều hình thứ, mà điển hình là hoạt động trao đổi hàng hóa, dịch vụ,.. Nhu cầu của con người càng cao thì tiền lưu thông càng phổ biến, phản ánh nhu cầu trong giao dịch. Tuy nhiên, nếu tiền không đủ tiêu chuẩn thì sẽ không được lưu thông. Vậy tiền tiền rách có phải tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông? Ngân hàng từ chối đổi tiền rách thì bị xử lý như thế nào?
Tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông là gì?
Tiền mang các chức năng và vai trò trong đáp ứng nhu cầu giao dịch. Tiền dùng để thực hiện giao dịch và trao đổi trên thị trường. Đây là phương tiện trung gian được nhà nước phát hành. Bản thân giá trị của đồng tiền mới là cái thị trường quan tâm chứ không phải hình thức tồn tại. Tuy nhiên cần đảm bảo các giá trị được nhà nước công nhận, chẳng hạn như tiêu chuẩn lưu thông.
Trong đó, tiền cần phải đáp ứng được các tiêu chuẩn trong lưu thông. Tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông sẽ không được lưu thông.
Tại Điều 3 Thông tư 25/2013/TT-NHNN quy định tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông là các loại tiền giấy (tiền cotton và tiền polymer), tiền kim loại do Ngân hàng Nhà nước phát hành, đang lưu hành nhưng bị rách nát, hư hỏng hay biến dạng theo quy định về tiêu chuẩn tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông được quy định tại Thông tư 25/2013/TT-NHNN.
.png)
Theo đó, căn cứ tại Điều 4 Thông tư 25/2013/TT-NHNN quy định tiêu chuẩn tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông như sau:
(1) Tiền rách nát, hư hỏng do quá trình lưu thông (nhóm nguyên nhân khách quan)
- Tiền giấy bị thay đổi màu sắc, mờ nhạt hình ảnh hoa văn, chữ, số; nhàu, nát, nhòe, bẩn, cũ; rách rời hay liền mảnh được can dán lại nhưng còn nguyên tờ tiền;
- Tiền kim loại bị mòn, han gỉ, hư hỏng một phần hoặc toàn bộ hình ảnh, hoa văn, chữ, số và lớp mạ trên đồng tiền.
(2) Tiền rách nát, hư hỏng do quá trình bảo quản (nhóm nguyên nhân chủ quan)
- Tiền giấy bị thủng lỗ, rách mất một phần; tiền được can dán; cháy hoặc biến dạng do tiếp xúc với nguồn nhiệt cao; giấy in, màu sắc, đặc điểm kỹ thuật bảo an của đồng tiền bị biến đổi do tác động của hóa chất (như chất tẩy rửa, axít, chất ăn mòn...); viết, vẽ, tẩy xóa; đồng tiền bị mục hoặc biến dạng bởi các lý do khác nhưng không do hành vi hủy hoại;
- Tiền kim loại bị cong, vênh, thay đổi định dạng, hình ảnh thiết kế do tác động của ngoại lực hoặc nhiệt độ cao; bị ăn mòn do tiếp xúc với hóa chất.
(3) Tiền bị lỗi kỹ thuật do quá trình in, đúc của nhà sản xuất như giấy in bị gấp nếp làm mất hình ảnh hoặc mất màu in, lấm bẩn mực in và các lỗi khác trong khâu in, đúc.
Cũng theo Nghị định 40/2012/NĐ-CP quy định rằng tiền không đủ tiêu chuẩn sẽ được Ngân hàng Nhà nước, tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, Kho bạc Nhà nước tổ chức thu, đổi tiền theo quy định của Ngân hàng Nhà nước.
Tiền rách có phải tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông?
Dựa trên Điều 4 Thông tư 25/2013/TT-NHNN nêu rõ 03 trường hợp tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông, trong đó, tiền rách thuộc trường hợp tiền rách nát, hư hỏng do quá trình lưu thông hoặc tiền rách nát, hư hỏng do quá trình bảo quản.
Theo đó, tiền rách là tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông phải được thu, đổi theo quy định của Ngân hàng Nhà nước.
Như vậy, trong quá trình lưu thông, người dùng có quyền từ chối, không nhận tiền rách. Bởi lẽ, nó không đủ tiêu chuẩn lưu thông, không có giá trị lưu hành.
Tiền bị rách, người dân cần làm gì?
Trong quá trình, lưu thông và bảo quản, tiền có thể bị rách do nguyên nhân chủ quan hoặc khách quan. Theo đó, tại Thông tư 25/2013/TT-NHNN quy định 02 cách để người dân có thể áp dụng khi tiền bị rác như sau:
1) Đối với tiền không đủ chuẩn lưu thông do quá trình bảo quản hoặc do bị lỗi kỹ thuật do quá trình in, đúc của nhà sản xuất thì ngân hàng Nhà nước chi nhánh, Sở Giao dịch Ngân hàng Nhà nước, đơn vị thu đổi có trách nhiệm thực hiện việc thu, đổi ngay cho khách hàng có nhu cầu, không hạn chế số lượng, không yêu cầu thủ tục giấy tờ.
2) Trong trường hợp, tiền của người dân bị rách do quá trình bảo quản (nguyên nhân chủ quan) thì người dân cần nộp hiện vật cho Ngân hàng Nhà nước chi nhánh, Sở Giao dịch Ngân hàng Nhà nước, đơn vị thu đổi tại khoản 2 Điều 6 của Thông tư 25/2013/TT-NHNN.
Theo đó, các đơn vị nhận và xét đổi theo các điều kiện như sau:
- Tiền rách nát, hư hỏng không phải do hành vi hủy hoại;
- Trường hợp tờ tiền bị cháy, thủng, rách mất một phần thì diện tích còn lại phải bằng hoặc lớn hơn 60% so với diện tích tờ tiền cùng loại; nếu được can dán thì phải có diện tích tối thiểu bằng 90% so với diện tích tờ tiền cùng loại và đảm bảo nguyên gốc, nguyên bố cục một tờ tiền (mặt trước, mặt sau; trên, dưới; bên phải, bên trái), đồng thời nhận biết được các yếu tố bảo an;
Đối với tiền polymer bị cháy hoặc biến dạng co nhỏ lại do tiếp xúc với nguồn nhiệt cao, thì diện tích còn lại tối thiểu phải bằng 30% so với diện tích tờ tiền cùng loại và còn giữ nguyên bố cục một tờ tiền, đồng thời nhận biết được ít nhất hai trong các yếu tố bảo an như: yếu tố hình ẩn trong cửa sổ nhỏ, mực không màu phát quang, phát quang hàng số sêri, dây bảo hiểm, yếu tố IRIODIN, chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Căn cứ điều kiện xét đổi được quy định tại Khoản này, Ngân hàng Nhà nước chi nhánh, Sở Giao dịch Ngân hàng Nhà nước, đơn vị thu đổi thực hiện đổi cho khách hàng. Nếu không đủ điều kiện được đổi, Ngân hàng Nhà nước chi nhánh, Sở Giao dịch Ngân hàng Nhà nước, đơn vị thu đổi trả lại cho khách hàng và thông báo lý do.
Trường hợp các tờ tiền chưa xác định được điều kiện đổi và cần giám định, khách hàng phải có giấy đề nghị đổi tiền.
Các đơn vị thu đổi trên có trách nhiệm thực hiện việc thu, đổi ngay cho khách hàng có nhu cầu, không hạn chế số lượng, không yêu cầu thủ tục giấy tờ.
Ngân hàng từ chối đổi tiền rách cho khách bị xử lý thế nào?
Căn cứ tại điểm a Khoản 2 Điều 30 Nghị định 88/2019/NĐ-CP quy định về việc xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng quy định rõ hành vi “từ chối đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông cho khách hàng” sẽ bị cơ quan chức năng phạt tiền từ 5 triệu đến 10 triệu đồng.
Lưu ý: Đây là mức phạt tiền áp dụng đối với cá nhân, mức phạt tiền đối với tổ chức có cùng một hành vi vi phạm hành chính bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
Như vậy, ngân hàng phải làm đúng quy định về thu, đổi tiền không đủ tiêu chuẩn cho khách hàng theo quy định tại Thông tư 25/2013/TT-NHNN.
