So sánh hệ thống Tòa án Anh và Tòa án Việt Nam

Hệ thống tòa án Anh không có sự phân định rõ ràng về thẩm quyền xét xử của các cấp tòa án. Một tòa có thể vừa xét xử sở thẩm vừa xét xử phúc thẩm. Ở Anh hệ thống tòa án còn được chia theo hai lĩnh vực dân sự và hình sự. Do đó, một vụ việc có thể do nhiều tòa án có thẩm quyền xử lý.

VD: Tòa nữ hoàng vừa thực hiện chức năng sơ thẩm các vụ việc dân sự và phúc thẩm các vụ việc hình sự chuyển từ các cấp tòa khác nhau.

Nếu tòa án Anh phân theo các cấp và thẩm quyền xử lý theo lĩnh vực thì tòa án Việt Nam chia làm hai cấp xét xử sơ thẩm và phúc thẩm và thẩm quyền được xây dựng theo đơn vị hành chính lãnh thổ từ trung ương đến địa phương. Việc xây dựng hệ thống như vậy nhằm hạn chế sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các tòa án với nhau.

VD: Tòa án cấp huyện xét xử vụ việc dân sự theo đúng thẩm quyền, nếu vụ việc có kháng cáo, kháng nghị thì tòa án cấp trên sẽ có thẩm quyền giải quyết.

Mô hình tố tụng tranh tụng  được hệ thống tòa án Anh sử dụng  trong quá trình xét xử. Tiến hành tố tụng về nguyên tắc là trách nhiệm do các bên  thực hiện (luật sư của các bên). Nguyên tắc này còn được gọi là phản biện trong tố tụng dân sự và buộc tội trong tố tụng hình sự. Tố tụng tranh tụng không có giai đoạn điều tra, mọi chứng cứ hoàn toàn do các bên thu thập và chỉ được đưa ra tranh luận tại phiên xét xử.  Mỗi bên có quyền đặt câu hỏi trực tiếp cho bên kia cũng như người làm chứng, giám định viên,… thậm chí có quyền ngắt lời bên kia để phản bác. Thẩm phán đóng vai trò là người trọng tài có trách nhiệm đảm bảo các bên tuân thủ các quy định pháp luật. Trên cơ sở chứng cứ đã được các bên đưa ra xem xét, kiểm tra tại phiên tòa, sau đó thẩm phán đưa ra phán quyết về vụ án.

Ngược lại với hệ thống tòa án Anh, mô hình tố tụng thẩm vấn được hệ thống tòa án Việt Nam sử dụng. Ở mô hình này thì thẩm phán vừa là người đưa ra quyết định điều tra vụ án vừa là người có trách nhiệm tìm ra sự thật, là người chỉ đạo toàn bộ quá trình tố tụng. Quyền lực tập trung vào thẩm phán nhiều hơn so với mô hình tố tụng tranh tụng ở Anh.

Tòa án anh gồm 3 cấp xét xử ba cấp là tòa địa phương, tòa cấp trên, tòa tối cao. Tòa địa phương được hình thành theo nguyên tắc khu vực, có thẩm quyền sơ thẩm đối với các vụ việc dân sự đơn giản liên quan đến hôn nhân gia đình và các tội hình sự ít nghiêm trọng, thủ tục thực hiện đơn giản, không cần có bồi thẩm đoàn. Đặc biệt các phán quyết của tòa này không bao giờ trở thành án lệ. Tòa cấp trên gồm có tòa cấp cao hoạt động với tư cách là tòa án dân sự sơ thẩm (thuộc các vụ việc có giá trị tranh chấp cao hoặc là vụ việc hệ trọng) và tòa hình sự phúc thẩm đối với các vụ việc đã giải quyết bởi các tòa án cấp dưới nhưng có kháng cáo, kháng nghị. Tòa hình sự trung ương có thẩm quyền xét xử sơ thẩm và phúc thẩm đối với các vụ việc hình sự nghiêm trọng và các vụ việc được chuyển lên từ tòa pháp quan. Tòa phúc thẩm là bộ phận tòa án tối cao với hai tòa chuyên trách có nhiệm vụ quyền hạn chức năng khác nhau.

Tòa án Việt Nam được xây dựng theo đơn vị hành chính lãnh thổ từ trung ương đến địa phương gồm bốn cấp 4 cấp, mỗi cấp sẽ có chức năng, quyền hạn khác nhau gồm: tòa án nhân dân tối cao, tòa án nhân dân cấp cao, tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh và tương đương. Ngoài ra còn có tòa án quân sự cũng thuộc hệ thống tòa án Việt Nam nhưng được tổ chức trong Quân đội nhân dân Việt Nam để xét xử vụ án mà bị cáo là quân nhân tại ngũ và những vụ án khác (Điều 3, Điều 49 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014)

Tòa án Anh thực hiện chức năng xét xử, giám sát (Tòa Nữ hoàng chuyên trách  thay mặt Quốc vương giám sát tất cả những tòa án cấp dưới và các cơ quan của Chính phủ) và chức năng lập pháp (do Thượng nghị viện đảm nhiệm).

Tòa án Việt Nam là cơ quan xét xử có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Góp phần giáo dục công dân trung thành với Tổ quốc, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật (Điều 2 Luật Tổ chức Tòa án năm 2014).

Chế độ bổ nhiệm thẩm phán Anh khá phức tạp, thẩm phán Anh thường được bổ nhiệm từ luật sư tranh tụng, luật sư tư vấn và một số người uy tín. Tuy nhiên, chủ thể bổ nhiệm thẩm phán sẽ khác nhau ở các cấp tòa khác nhau và với các loại thẩm phán khác nhau.

Thẩm phám ở Việt Nam là người phải đáp ứng đủ các điều kiện, tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật Việt Nam, được thực hiện theo chế độ bổ nhiệm để thực thi nhiệm vụ xét xử ( Khoản 1, Điều 7 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014).

Bản án sơ thẩm và phúc thẩm ở tòa án Anh đều có thể bị kháng cáo, kháng nghị. Kháng cáo - kháng nghị có thể đưa lên tòa cấp trên mà không phải là cấp trên trực tiếp.

VD: Bất kì ai muốn phủ nhận quyết định của Tòa cấp dưới (như Tòa pháp quan) đều có quyền gửi đơn yêu cầu xét xử phúc thẩm tới Tòa nữ hoàng chuyên trách (không phải Tòa hình sự trung ương – là tòa cấp trên trực tiếp của Tòa pháp quan)

Bản án sơ thẩm của tòa án Việt Nam có thể bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp luật. Kháng cáo, kháng nghị ở Việt Nam phải đưa lên tòa cấp trên để  được giải quyết.

Tòa án Việt Nam chỉ sử dụng luật thành văn được quy định cụ thể trong pháp luật Việt Nam.