Hợp đồng được hiểu là sự thỏa thuận hay thống nhất ý chí giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Theo đó, trước khi giao kết, các bên cần phải tiến hành thỏa thuận với nhau về việc xác lập hợp đồng cùng những nội dung kèm theo.
Trong quy định liên quan về giao kết hợp đồng, Bộ luật dân sự (BLDS) 2015 đã đưa ra một quy định hoàn toàn mới so với bộ luật trước đây, đó là “điều kiện giao dịch chung trong giao kết hợp đồng” với định nghĩa như sau:
“Điều kiện giao dịch chung là những điều khoản ổn định do một bên công bố để áp dụng chung cho bên được đề nghị giao kết hợp đồng; nếu bên được đề nghị chấp nhận giao kết hợp đồng thì coi như chấp nhận các điều khoản này.”
Thực ra, trước khi được ghi nhận chính thức tại BLDS 2015, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 cũng đã quy định một khái niệm tương tự (trong lĩnh vực kinh doanh thương mại):
“Điều kiện giao dịch chung là những quy định, quy tắc bán hàng, cung ứng dịch vụ do tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ công bố và áp dụng đối với người tiêu dùng.”
Như vậy, điều kiện giao dịch chung thực chất là các “điều khoản mẫu” trong hợp đồng do một bên soạn sẵn để áp dụng còn bên còn lại không có khả năng đàm phán thay đổi nội dung mà chỉ có quyền chấp nhận hoặc từ chối. Có thể lý giải, xuất phải điểm của quy định này là bởi ngày nay quan hệ hợp đồng phát triển ngày càng đa dạng, những chủ thể tham gia hợp đồng thường giao kết số lượng hợp đồng lớn, nên họ thường đưa ra những điều kiện chung nhằm áp dụng chung cho các đối tác hay khách hàng của mình. Mặt khác, nhằm bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, trong một số lĩnh vực pháp luật quy định phải đăng ký điều kiện giao dịch chung.
Căn cứ theo quy định tại Điều 406 BLDS 2015, có thể khái quát điều kiện giao dịch chung trong giao kết hợp đồng mang một số đặc điểm sau:
- Thứ nhất, điều kiện chung trong giao kết hợp đồng là ý chí đơn phương của bên đề nghị giao kết hợp đồng trong hợp đồng được thiết lập từ trước đặt ra cho bên được đề nghị giao kết hợp đồng.
- Thứ hai, ý chí đơn phương trên được thể hiện thành các quy tắc hay điều kiện được ghi nhận trong hợp đồng; nó mang tính ổn định, lâu dài. Ngoài ra, các điều kiện giao dịch này phải được được công khai để bên xác lập giao dịch biết hoặc phải biết về điều kiện đó.
- Thứ ba, điều kiện chung có sự ràng buộc pháp lý đối với bên được đề nghị nếu bên này đã chấp nhận các điều khoản do bên đề nghị đưa ra và không thể thay đổi, sửa chữa hay huỷ bỏ các quy tắc, quy định này được.
- Thứ tư, điều kiện giao dịch chung phải bảo đảm sự bình đẳng giữa các bên. Trường hợp điều kiện giao dịch chung có quy định về miễn trách nhiệm của bên đưa ra điều kiện giao dịch chung, tăng trách nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chính đáng của bên kia thì quy định này không có hiệu lực, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
Quy định về “điều kiện giao dịch chung trong giao kết hợp đồng có thể khiến nhiều bạn nhầm lẫn với “hợp đồng theo mẫu”.
Mặc dù cả hai đều giống nhau ở mục đích sử dụng là giúp cho việc giao kết hợp đồng trở nên thuận tiện và dễ dàng, tiết kiệm được thời gian, chi phí cho các bên khi tham gia giao kết hợp đồng khi đã đề ra các điều khoản, quy tắc định sẵn. Xong, giữa hai khái niệm có sự khác nhau cơ bản, đó là nếu hợp đồng theo mẫu mang bản chất của hợp đồng nói chung, chính là sự thoả thuận, thống nhất giữa các bên, thì điều kiện chung trong giao kết hợp đồng lại là những quy tắc thể hiện ý chí đơn phương của bên đề nghị đã được thiết lập từ trước. Mặt khác, hợp đồng theo mẫu không phải là những quy tắc, quy định mà là những điều khoản do một bên soạn thảo để giao dịch với đối tác.
