Hiến pháp 2013 đề cập đến vấn đề giáo dục dành cho trẻ em như một quyền tự nhiên mà trẻ em đáng được hưởng. Hơn thế nữa, Hiến pháp còn quy định rõ việc miễn thu học phí dành cho trẻ em theo học cấp tiểu học (Khoản 2 Điều 61 Hiến pháp 2013). Đạo luật cao nhất của pháp luật Việt Nam đưa ra quy định như thế, nhưng cứ vào mỗi năm học nhà trường tiểu học nào cũng thu phí đối với học sinh tiểu học. Vậy việc thu phí như thế là học phí hay các khoản thu khác hay là hình thức lạm thu. Đây cũng là những ý kiến bức bối của phu huynh vào đầu những năm học mới.
Dựa trên quy định của Hiến pháp, Luật giáo dục cũng quy định quyền học tiểu học miễn phí của trẻ em (Khoản 1 Điều 105 Luật giáo dục), tại quy định này có nêu rõ chỉ những trẻ em học tiểu học các trường tiểu học công lập mới không phải đóng học phí. Đồng thời nhắc đến nội dung là không thu thêm các khoản phí nào ngoài khác.
Nếu quốc phòng là lĩnh vực liên quan tới chuyện an ninh của quốc gia, thì có thể nói giáo dục cũng chính là một lĩnh vực liên quan trực tiếp tới vận mệnh của đất nước. Và nói giáo dục là quốc sách cũng là vì thế. Việc miễn học phí cho trẻ em học các trưởng tiểu học là một lợi ích đáng có đáng phải thực hiện vì đây là cái quyền cơ bản vốn có của trẻ em đáng được hưởng. Quy định miễn thu học phí trên thể hiện trách nhiệm của Nhà nước về việc bảo đảm cơ hội và quyền học tập của mọi trẻ em không phân biệt trai gái, sinh ra trong gia đình giàu hay nghèo, trẻ em bình thường với trẻ em khuyết tật, bị HIV, trẻ em lang thang,…tất cả trẻ em đều được học tiểu học miễn phí tại các trường công lập.
Nhưng quy định trong luật pháp là như thế, nó khác xa với hiện thực cuộc sống của chúng ta. Hầu hết các trường tiểu học ngày nay đều có mức thu học phí và các khoản thu chi khác và yêu cầu học sinh ghi lại về đưa cho gia đình xem để thực hiện việc thu tiền cho đúng quy định. Cái bất cập là học sinh trường tiểu học công lập nào cũng đều thu các khoản đó mà luật pháp thì quy định không phải thu học phí lẫn các chi phí khác ngoài học phí đối với học sinh tiểu học. Vấn đề này vẫn chưa được giải đáp trong nhiều năm qua.
Học phí trong năm học thì không thu nhưng nhà trường thu các khoản khác, đối với học sinh ở thành phố Hồ Chí Minh (Hướng dẫn liên sở số: 2260/HDLS/GDĐT-TC Về thu, sử dụng học phí và thu khác năm học 2012 –2013) thì thực hiện việc thu hộ thu hộ - chi hộ để mua sắm phục vụ trực tiếp cho học sinh học tập, sinh hoạt như: quần áo đồng phục, quần áo thể dục thể thao, ấn chỉ hồ sơ học sinh, học phẩm – học cụ (đối với bậc học mầm non), trang bị thiết bị học ngoại ngữ theo Đề án phổ cập và nâng cao năng lực Tiếng Anh và Đề án phổ cập giáo dục Mầm non cho trẻ 5 tuổi, ấn chỉ đề kiểm tra, v.v…
Dự thảo Luật Giáo dục sửa đổi đã đưa việc không phải nộp học phí đối với các đối tượng này vào Điều 95.
