Không đủ điều kiện kinh doanh, giao dịch hợp đồng có vô hiệu ?

Mọi người cho mình hỏi, nếu một doanh nghiệp ký hợp đồng mà bản thân doanh nghiệp này chưa có đăng ký ngành nghề kinh doanh này, hoặc ngành nghề kinh doanh này chưa đáp ứng điều kiện.

Ví dụ : một doanh nghiệp kinh doanh bất động sản, vốn điều lệ của luật kinh doanh bất động sản cũ tối thiểu là 6 tỷ đồng. Nhưng luật kinh doanh bất động sản mới là 20 tỷ, nhưng tới thời điểm này, đã sau thời hạn cho phép để nâng vốn lên nhưng doanh nghiệp vẫn chỉ vốn ở mức 6 tỷ, tức là không đáp ứng được điều kiện theo luật kinh doanh bất động sản 2014. Mà hoạt động giao dịch mua bán nhà ở giữa doanh nghiệp kinh doanh bất động sản và cá nhân thì không cần công chứng, mà người dân đi mua nhà thì nhận thức pháp luật có hạn, do đó hợp đồng này có thể vô hiệu khi doanh nghiệp chưa đáp ứng đủ điều kiện ngành nghề kinh doanh hoặc doanh nghiệp chưa đăng ký ngành nghề kinh doanh khi giao dịch không ạ ? vì nếu đi theo hướng tuyên bố hợp đồng vô hiệu khi không đăng ký ngành nghề kinh doanh thì doanh nghiệp rất dễ lợi dụng điều này để trục lợi. Mọi người có cơ sở pháp lý hoặc góc nhìn thực tiễn nào mong chia sẽ.

Dear trang_u

Nếu là trước kia, thì có Nghị quyết 04/2003/NQ-HĐTP về việc hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật trong việc giải quyết các vụ án kinh tế do Hội đồng thẩm phán-Toà án nhân dân tối cao ban hành. 

Theo đó thì đối với những hợp đồng dân sự mà lúc ký hợp đồng chưa có ngành nghề nhưng khi phát sinh tranh chấp đã bổ sung ngành nghề rồi thì hợp đồng vẫn có hiệu lực. Đối với những hợp đồng dân sự mà lúc ký hợp đồng chưa có ngành nghề và đến khi phát sinh tranh chấp doanh nghiệp vẫn chưa bổ sung ngành nghề thì xem như hợp đồng vô hiệu.

Tuy nhiên Nghị Quyết này đã hết hiệu lực rồi, nên giờ nếu suy diễn theo bộ Luật dân sự khó có thể gán ghép nó vào một điều nào đó cho thuyết phục được.

Để hôm nào mình gọi thầy ĐỖ VĂN ĐẠI, một trong những master về lĩnh vực Luật dân sự hỏi ý kiến thế nào, mình học trò cũ của thầy dù tốt nghiệp rồi nhưng thi thoảng gặp vấn đề về thực tiễn luật dân sự vẫn hay gọi làm phiền thầy thôi 

Về vấn đề của bạn tôi có quan điểm như sau:

Hợp đồng này vô hiệu do vi phạm điều cấm của pháp luật theo quy định tại Điều 128 Bộ luật dân sự 2005, Điều luật có quy định (…“Điều cấm của pháp luật là những quy định của pháp luật không cho phép chủ thể thực hiện những hành vi nhất định.”). Tại khoản 1 Điều 8 Luật kinh doanh bất động sản 2014 có quy định: Cấm kinh doanh bất động sản khi không đủ điều kiện theo quy định.  Đối chiếu với trường hợp này, Doanh nghiệp chưa đáp ứng đủ điều kiện để kinh doanh bất động sản do đó không được ký hợp đồng kinh doanh bất động sản.

Tương tự như vậy, nếu pháp luật quy định: Cá nhân, tổ chức chỉ được kinh doanh nghề nào đó khi đã đăng kinh doanh, thì khi chưa đăng ký kinh doanh cá nhân/tổ chức đó không được tiến hành các hoạt động kinh doanh với ngành nghề đó;  và nếu ký hợp đồng trong trường hợp này cũng sẽ bị vô hiệu.

Vấn đề doanh nghiệp trục lợi từ việc tuyên bố hợp đồng vô hiệu bạn nêu ra trong trường hợp này tôi thấy không thỏa đáng. Bởi lẽ việc xử lý hậu quả của hợp đồng vô hiệu được quy định tại Điều 137 Bộ luật dân sự như sau: “ ”

1. Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm xác lập.

2. Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận; nếu không hoàn trả được bằng hiện vật thì phải hoàn trả bằng tiền, trừ trường hợp tài sản giao dịch, hoa lợi, lợi tức thu được bị tịch thu theo quy định của pháp luật. Bên có lỗi gây thiệt hại phải bồi thường.

Như vậy nếu Doanh nghiệp đã nhận tiền thì phải hoàn trả tiền cho người đã ký hợp đồng với mình, do đó Doanh nghiệp không thể trục lợi từ việc hợp đồng bị tuyên vô hiệu.

Theo quy định của 75, 76, 86 của BLDS 2015 thì pháp nhân chia 02 loại và năng lực pháp luật không hạn chế trừ trường hợp pháp luật khác có liên quan có quy định khác.  Luật doanh nghiệp 2014 không còn quy định cũ là pháp nhân không được kinh doanh những ngành nghề chưa đăng ký như Luật doanh nghiệp 2005 (chưa bàn đến vấn đề xem xét  "giao dịch" có phải là "kinh doanh" không vì đây là hai vấn đề có nội hàm khác nhau. Doanh nghiệp là chủ thể kinh doanh nhưng cũng là chủ thể của giao dịch dân sự không phải là kinh doanh. Vậy thì khi pháp nhân tham gia giao dịch phải xem xét về năng lực chủ thể, pháp nhân đó có bị cấm giao dịch không, nếu có một quy định pháp luật chuyên ngành nói cấm thì mới gọi là vi phạm điều cấm dẫn đến hợp đồng vô hiệu do không đảm bảo về mặt chủ thể còn theo BLD 2015 và Luật doanh nghiệp 2014 thì không hạn chế năng lực pháp luật doanh nghiệp. Ví dụng như trong luật nhà có quy định bên nhận ủy quyền quản lý nhà ở phải là doanh nghiệp có chức năng kinh doanh bất động sản, doanh nghiệp chỉ thế chấp nhà ở cho tổ chức tín dụng hoạt động tại VN.

Mình trích quan điểm của TS Đỗ Văn Đại: "Một cách dè dặt, TS. Đỗ Văn Đại, giảng viên Đại học Luật TPHCM, cho rằng trong trường hợp này tòa án có thể tuyên hoặc không tuyên hợp đồng vô hiệu nhưng “không tuyên thì phù hợp hơn” vì theo ông hành vi kinh doanh không đúng ngành nghề đã đăng ký không phải là vi phạm điều cấm của pháp luật.

“Ở Pháp, với những vụ tương tự tòa án vẫn công nhận hợp đồng giữa các bên dựa trên nguyên tắc cái gì luật không cấm thì doanh nghiệp được làm” - ông Đại cho biết. Mặt khác, các bên đã tự nguyện giao kết hợp đồng, nay chỉ vì một lỗi thông thường mà hợp đồng bị vô hiệu thì khác gì khuyến khích cho một bên bội ước? Rộng ra, theo TS. Đại, đây là một tiền lệ không tốt, khuyến khích cho cả bên không đăng ký kinh doanh bội ước bằng cách sau khi ký hợp đồng yêu cầu tòa tuyên bố hợp đồng vô hiệu để nhằm hưởng lợi."