Đánh cắp để phổ biến kiến thức?

Câu chuyện bản quyền, sở hữu trí tuệ ở nước ta không còn mới mẻ, mà ở phương Tây lại càng là quy tắc không thể làm lơ. Thế nhưng vừa qua, nữ khoa học gia Alexandra Elbakyan đã làm một việc mà giới khoa học phải ngã ngửa.

Thông tin tham khảo từ nguồn Tinhte.vn

48 triệu nghiên cứu khoa học đã được phát hành miễn phí trên internet bởi Alexandra Elbakyan. Đây đa số là các nghiên cứu đã được bình duyệt và bà đã lập hẳn một trang web để chia sẻ các nghiên cứu này dễ dàng hơn tới những ai cần nó. Mặc dù có ý kiến cho rằng đây là việc làm vi phạm pháp luật, người khác lại cho rằng khoa học không thuộc sở hữu của ai,... nhưng hiện tại, nhiều người gọi bà là một Robin Hood của giới học thuật. 

Từ năm 2011, Elbakyan đã thành lập trang chia sẻ báo cáo khoa học Sci-Hub và người ta thường gọi đùa đây chính là Pirates Bay của giới học thuật. Elbakyan là một nhà thần kinh học người Nga. Xuất phát từ việc không thể truy cập tới các tài liệu để phục vụ nghiên cứu của cá nhân, bà đã thành lập trang web này để mọi người có hoàn cảnh như bà có thể dễ dàng tìm được tài liệu cần thiết. Cho tới hồi cuối năm ngoái, tòa án New York đã ra yêu cầu gỡ bỏ trang web này và Elbakyan quyết định phản đối với lập luận rằng khoa học không thuộc về bất cứ ai. 

Elbakyan cho biết: "Việc trả 32 đô la cho một nghiên cứu mà bạn cần chỉ để đọc lướt qua hàng chục hoặc hàng trăm trang báo cáo để phục vụ nghiên cứu là vô lý. Tôi lấy được những nghiên cứu đó bằng cách đánh cắp. Tất cả mọi người cần có quyền truy cập tới những kiến thức bất kể khả năng tài chính hoặc nguồn gốc của họ và đây là điều hoàn toàn hợp pháp." 

Năm ngoái, tòa án New York đã yêu cầu tịch thu tên miền của Sci-Hub và Elbakyan phải đối mặt với số tiền bồi thường ít nhất là 750 tới 150.000 đô la cho mỗi nghiên cứu bị đánh cắp. Tổng cộng thì số tiền có thể lên tới hàng triệu đô la. Phía Elbakyan cũng không phải là chịu thua. Bà quyết định đâm đơn kháng cáo và kiện ngược lại nhà xuất bản Elsevier bởi mô hình kinh doanh của họ là vi phạm pháp luật. Bà cho rằng tri thức không thuộc sở hữu của bất kỳ ai và phải được cung cấp tới tất cả mọi người cần nó. Tuy nhiên, đây vẫn là một vấn đề còn tiếp tục gây tranh cãi và kết quả của vụ kiện này dù ai thắng ai thua sẽ tạo thành một tiền lệ trong tương lai.

Tự hỏi nếu chuyện này xảy ra ở Việt Nam thì sẽ như thế nào? Và, như bài viết đã nói "dù ai thắng ai thua sẽ tạo thành một tiền lệ trong tương lai". Nếu nữ khoa học gia thắng thì các nghiên cứu khoa học sẽ được công bố rộng rãi, miễn phí phục vụ cộng đồng hay không (nếu làm vậy thì cách nào để thu lại nguồn kinh phí hỗ trợ các nhà khoa học thực hiện nghiên cứu của họ?)? Mà nếu phạt bà, và vẫn khư khư cái Luật sở hữu trí tuệ thì những cá nhân có nhu cầu tiếp cận khoa học phải làm sao (cũng là một thiệt thòi lớn cho đất nước và nền khoa học chung của nhân loại!)?

Tình thế phân tích ra nghe bên nào cũng có lý, có tình. Không biết phải làm sao đây?

Đúng như tamnt133 nói, bên nào cũng có lý, chuyện phổ cập cũng rất quan trong. Do đó, một số lĩnh vực trong Sở hữu trí tuệ có quy định về thời hạn bảo hộ.

Hiện nay, Việt Namcung là một trong những điểm nóng về vấn đề này và Bộ luật hình sự 2015 mới được ban hành đã tăng chế tài về phạt tiền và phạt tù đối với tội phạm liên quan đến Sở hữu trí tuệ.

Quyền sở hữ trí tuệ là một trong những cơ sở căn bản của nền kinh tế hiện đại. Thế nhưng, hiện nay ngày càng xuất hiện nhiều dấu hiệu chứng tỏ rằng, thực tế của việc bảo vệ quyền tác giả đối với các tác phẩm lại mâu thuẫn với một số quyền khác ví dụ như quyền tự do phát biểu.

Về vấn đề đánh cắp để phổ biến kiến thức nêu trên, theo quan điểm cá nhân của mình thì pháp luật về Sở hữu trí tuệ sẽ bảo vệ cho tài sản trí tuệ, bảo vệ cho người sáng tạo ra cái mới, tài sản trí tuệ đó. Do vậy, việc đánh cắp các bài nghiên cứu như trên là vi phạm pháp luật về sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên, pháp luật sở hữu trí tuệ cũng đưa ra các trường hợp mà được phép sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép và không phải trả tiền nhuận bút, thù lao theo quy định tại Điều 25 Luật Sở hữu trí tuệ.

Cảm ơn bài viết của bạn rất hữu ích. Vấn đề “bản quyền” mặc dù đã được nhắc đến từ lâu, đã có những quy định của pháp luật, nhưng cho đến nay việc vi phạm vẫn ở mức “báo động”. Đặt biệt là trong lĩnh vực âm nhạc. Vì âm nhạc là sản phẩm dễ  thu hút nhiều công chúng.

Cảm ơn những chia sẻ của tác giả,

Ở Việt Nam hiện nay tình hình xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ diễn ra rất nhiều và khó kiểm soát, dần dần nó đi sâu vào thói quên của mỗi người cho rằng việc copy đó chắc không sao đâu, cứ cop đi ai biết đâu mà lo, vì vậy cần nhiều biện pháp xử lý mạnh mẽ hơn trong vấn đề xâm phạm sở hữu trí tuệ trong tương lai.

Cảm ơn bài viết của tác giả. Vấn đề này thường xuất hiện khác nhiều trên các trang xã hội hiện nay. Điển hình nhất là việc lấy những chia sẻ, bài học của người khác rồi chỉnh sửa, biến tướng thành tác phẩm của mình rồi chia sẻ với mọi người làm người đọc nhầm tưởng người đó là tác giả chính. Ở Việt Nam, vấn đề quyền tác giả còn nhiều bất cập nên không thể quán triệt, xử lý hết những hành vi vi phạm.

Cảm ơn thông tin bài viết của bạn. Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển nhanh chóng về công nghiệp và đẩy mạnh hội nhập quốc tế, nên việc tăng cường bảo hộ tài sản sở hữu trí tuệ đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Luật SHTT đã phát huy hiệu quả to lớn trong thực tiễn, tạo hành lang pháp lý hữu hiệu trong việc xác lập, bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan, quyền sở hữu công nghiệp, quyền đối với giống cây trồng của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước.