Trong hợp đồng dân sự, chúng ta có thể áp dụng vừa phạt vi phạm vừa yêu cầu được bồi thường nếu có thiệt hại xảy ra hay không? Pháp luật quy định về việc áp dụng này như thế nào?
(1) Điểm khác nhau giữa phạt vi phạm và bồi thường thiệt hại
- Khái niệm:
+ Phạt vi phạm: là việc bên bị vi phạm yêu cầu bên vi phạm trả một khoản tiền phạt do vi phạm hợp đồng nếu trong hợp đồng có thoả thuận, trừ các trường hợp miễn trách nhiệm quy định tại Điều 294 của Luật thương mại 2005.
(căn cứ tại Điều 300 Luật thương mại 2005)
+ Bồi thường thiệt hại là việc bên vi phạm bồi thường những tổn thất do hành vi vi phạm hợp đồng gây ra cho bên bị vi phạm.
(Căn cứ tại Điều 302 Luật thương mại 2005)
- Mục đích:
+ Phạt vi phạm: Đây là chế tài nhằm bảo vệ quyền lợi ích cả 2 bên chủ thể, là trách nhiệm pháp lí nhằm nâng cao ý thức thực hiện hợp đồng.
+ Bồi thường thiệt hại: Đây là chế tài nhằm bảo vệ lợi ích bên bị vi phạm, nhằm khôi phục, bù đắp những lợi ích vật chất bị mất của bên vi phạm.
- Điều kiện áp dụng:
+ Phạt vi phạm: Áp dụng khi có thỏa thuận áp dụng, không cần có thiệt hại thực tế và chỉ cần chứng minh có vi phạm hợp đồng.
+ Bồi thường thiệt hại: Áp dụng khi không cần có thỏa thuận áp dụng, có thiệt hại thực tế xảy ra, hành vi vi phạm là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến thiệt hại và phải chứng minh có thiệt hại thực tế xảy ra.
- Mức áp dụng chế tài:
+ Phạt vi phạm: Mức phạt hoặc tổng mức phạt đối với nhiều vi phạm do các bên thỏa thuận trong hợp đồng, nhưng không quá 8% giá trị phần nghĩa vụ hợp đồng bị vi phạm.
+ Bồi thường thiệt hại: Bồi thường theo giá trị thiệt hại gồm giá trị tổn thất thực tế, trực tiếp mà bên bị vi phạm phải chịu do bên vi phạm gây ra và khoản lợi trực tiếp mà bên bị vi phạm đáng lẽ được hưởng nếu không có hành vi vi phạm
Như vậy, mức bồi thường thiệt hại xác định theo giá trị thiệt hại thực tế và lợi nhuận trực tiếp (nếu không có hành vi vi phạm).
(2) Vậy có thể đồng thời vừa phạt vi phạm vừa bồi thường thiệt hại hay không?
Căn cứ tại Khoản 3 Điều 418 Bộ luật Dân sự 2015 quy định các bên có thể thỏa thuận về việc bên vi phạm nghĩa vụ chỉ phải chịu phạt vi phạm mà không phải bồi thường thiệt hại hoặc vừa phải chịu phạt vi phạm và vừa phải bồi thường thiệt hại.
Trường hợp các bên có thỏa thuận về phạt vi phạm nhưng không thỏa thuận về việc vừa phải chịu phạt vi phạm và vừa phải bồi thường thiệt hại thì bên vi phạm nghĩa vụ chỉ phải chịu phạt vi phạm.
Như vậy, theo quy định nêu trên thì việc phạt vi phạm hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại là do 2 bên thỏa thuận.
Nếu trong hợp đồng chỉ yêu cầu về phạt vi phạm hợp đồng mà không có yêu cầu bồi thường thiệt hại thì bên vi phạm không có trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Nếu trong hợp đồng có điều khoản phạt vi phạm hợp đồng, vừa yêu cầu bồi thường thiệt hại thì cả thì có vi phạm thì bên vi phạm phải chịu phạt và bồi thường thiệt hại.
Do đó, có thể vừa phạt vi phạm hợp đồng và vừa yêu cầu bồi thường thiệt hại.
