Tố tụng hình sự có vai trò vô cùng quan trọng trong điều tra và kết án tội phạm. Tuy nhiên đã có rất nhiều vụ án oan sai do vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng hình sự. Chính vì vậy tố tụng hình sự cần thực hiện đúng và nghiêm các nguyên tắc cơ bản trong quá trình tố tụng để trách những sai lầm, những vụ án oan sai.
Về các nguyên tắc cơ bản thì theo Bộ Luật tố tụng hình sự 2015 quy định:
1. Bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa trong tố tụng hình sự
2. Tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân
3. Bảo đảm quyền bình đẳng trước pháp luật
4. Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể
5. Bảo hộ tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, tài sản của cá nhân; danh dự, uy tín, tài sản của pháp nhân
6. Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở, đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình, an toàn và bí mật thư tín, điện thoại, điện tín của cá nhân
7. Suy đoán vô tội
8. Không ai bị kết án hai lần vì một tội phạm
9. Xác định sự thật của vụ án
10. Bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự
11. Trách nhiệm của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng
12. Trách nhiệm khởi tố và xử lý vụ án hình sự
13. Tuân thủ pháp luật trong hoạt động điều tra
14. Trách nhiệm thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự
14. Bảo đảm sự vô tư của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng
15. Thực hiện chế độ xét xử có Hội thẩm tham gia
16. Thẩm phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật
17. Tòa án xét xử tập thể
18. Tòa án xét xử kịp thời, công bằng, công khai
19. Tranh tụng trong xét xử được bảo đảm
20. Chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm
21. Bảo đảm hiệu lực của bản án, quyết định của Tòa án
22. Tiếng nói và chữ viết dùng trong tố tụng hình sự
23. Giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự
24. Bảo đảm quyền được bồi thường của người bị thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự
25. Bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự
26. Kiểm tra, giám sát trong tố tụng hình sự
Như vậy, Pháp luật Việt Nam đã quy định rất rõ các nguyên tắc cơ bản trong tố tụng hình sự, nhưng không phải vụ án nào cũng tuân thủ đầy đủ các nguyên tắc trên nên có những vụ án oan sai thế kỷ.
