Vai trò và quyền lực của Thẩm phán các cấp Hoa Kỳ trong thể chế "Tam quyền phân lập"

Cuộc chiến pháp lý xung quanh Sắc lệnh 13769 về việc cấm nhập cảnh đối với 7 quốc gia Hồi giáo (Iran, Iraq, Syria, Sudan, Somali, Lybia và Yemen) của Tổng thống Mỹ - Donald Trump là đề tài nóng hổi suốt những ngày vừa rồi. Hồi kết của cuộc chiến pháp lý này vẫn chưa có, tuy nhiên đây có thể xem là một ví dụ thực tế rất đáng giá chứng minh cho sự tối ưu về sự phân chia quyền lực ở giới cầm quyền Hoa Kỳ.

Khi mà quyền lực được phân chia cho "Lập pháp", "Hành pháp" và "Tư pháp", sự chi phối lẫn nhau giúp tránh sự lạm quyền của một trong ba tổ chức này. Ở đó, vai trò của Thẩm phán Tòa án các cấp (Từ cấp Bang đến cấp Liên Bang) được đề cao.

Ngay từ khi những ngày đầu Hiến pháp Mỹ còn thai nghén, việc trao cho Thẩm phán quyền phủ quyết Tổng thống cũng là một câu chuyện cực kỳ thú vị về những lập luận và quan điểm của các nhà làm luật ở Mỹ. (Tham khảo thêm ở cuốn sách Lịch sử hình thanh Hiến pháp Hoa Kỳ của tác giả Nguyễn Cảnh Bình).

Nguồn ảnh: Người đưa tin

Và cuối cùng người ta cũng đi đến thống nhất là trao cho Thẩm phán quyền phủ quyết Tổng thống.

"Tam quyền phân lập" là mô hình của nhà nước Hoa Kỳ. Ở đó, Tòa án các cấp (tư pháp) nắm quyền tư pháp và có quyền phủ quyết Tổng thống (hành pháp). Hệ thống Tòa án ở Hoa Kỳ có ba cấp độ: Tòa án bang sơ thẩm, Tòa án Bang phúc thẩm và Tòa án liêng Bang tối cao. Tất cả các tòa án ở các cấp đều có quyền xem xét những luật, đạo luật được ban hành có phải là văn bản vi hiến hay xâm phạm lợi ích cộng đồng hay không, nếu là văn bản luật, đạo luật vi hiến hoặc vi phạm, xâm phạm quyền con người thì tòa án có quyền bác bỏ những đạo luật đó. Tuy nhiên lưu ý một điều rằng, Tòa án không tự động đem các văn bản đấy ra để xem xét mà họ chỉ xem xét khi có yêu cầu khởi kiện. Trong trường hợp của ông Trump là Tòa án Washington ra quyết định hủy sắc lệnh khi có yêu cầu khởi kiện của bang Washington và Minnesota.

Các thẩm phán từ liên bang đến các thẩm phán tòa tối cao được tổng thống lựa chọn dựa vào sự gợi ý và tán thành của thượng viện. Các thẩm phán có thể tại vị suốt đời. Các thẩm phán này cũng có thể bị bãi nhiệm bởi ủy ban đại diện và các cáo buộc của thượng viện nếu có hành vi vi phạm.

Quyền lực của thẩm phán đã được định vị rõ ràng và được quy định cụ thể trong Hiến pháp Hoa Kỳ. Dựa vào phương châm xây dựng nhà nước theo mô hình Tam quyền phân lập, quyền lực của Thẩm phán trong công tác quản lý nhà nước là không hề nhỏ. Trong thực tế, trước đây không ít lần những sắc lệnh, quyết định của Tổng thống Mỹ được đưa ra bị Thẩm phán bác bỏ vì cho rằng nó không hợp hiến và xâm phạm quyền con người. Trước đây, cũng liên quan đến chính sách người nhập cư, Tổng thống Jimmy Carter cũng đã từng bị Thẩm phán bác bỏ chính sách người nhập cư. Hay gần nhất là chính sách DACA (Deferred Action for Childhood Arrivals) và DAPA (Deferred Action for Parents of Americans) của Tổng thống Obama, dưới sự khởi kiện của cảnh sát trưởng bang Arizona cũng bị Thẩm phán bác bỏ vì cho rằng là những đạo luật vi hiến.

Nói sơ qua về ví dụ gần nhất, là những đạo luật của TT Obama bị Thẩm phán bác bỏ là DACA và DAPA.

DACA (Deferred Action for Childhood Arrivals) là chính sách giành cho trẻ em dưới 16 tuổi, không có quốc tịch Hoa Kỳ, không có giấy tờ hợp lệ được phép cư trú tại Hoa Kỳ trong vòng hai năm.

DAPA (Deferred Action for Parents of Americans) là chính sách dành cho những người là cha/mẹ của công dân Hoa Kỳ (những người cha/mẹ này không có quốc tịch Hoa Kỳ) được hoãn trục xuất khỏi nước Mỹ, chính sách này là lời hứa khi vận động tranh cử nhằm thu hút phiếu bầu của người gốc Mexico bầu cho mình (cộng đồng người Mexico ở Hoa Kỳ rất đông)

Nguồn ảnh: Maggiesnotebook

Đây là hai đạo luật nhằm nới lỏng chính sách người nhập cư nhằm phụ vụ thu hút lao động, chất xám của TT Obama. Tuy nhiên hai sắc lệnh này phải chịu sức ép rất lớn từ giới chức Hoa Kỳ. Trong đó, Cảnh sát trưởng bang Arizona là người khởi xướng kiện để bác bỏ hai đạo luật này nhằm đảm bảo an ninh cho quốc gia vì những lý do liên quan đến an ninh, ma túy, gái mại dâm... Vụ kiện kéo dài dai gần 5 năm (từ năm 2011 đến 2016), đến lúc Obama sắp hết nhiệm kỳ thì cuộc chiến pháp lý xung quanh hai sắc lệnh DACA và DAPA mới kết thúc với phần thắng thuộc về "Tư pháp Hoa Kỳ", những chính sách nới lỏng của Obama đã không được thông qua.

Chúng ta khoan bàn về tính đúng/sai về sắc lệnh cấm nhập cảnh của ông Trump, vì cuộc chiến vẫn đang còn ở phía trước. Nhưng qua vụ việc gần nhất cũng như những ví dụ điển hình trước đây như của Jimmy Carter hay Barrack Obama, có thể thấy rằng quyền lực của thẩm phán, và vai trò của họ là cực kỳ lớn trong thể chế nhà nước Hoa Kỳ - Quốc gia điển hình cho mô hình "Tam quyền phân lập"..

Còn tiếp...

Hoa Kỳ vốn có nền tảng pháp luật vững chắc, mang tính ổn định cao. Nhưng tất thảy những lý do mà có được là nhờ tính đề cao pháp luật. Việc trao cho Thẩm phán quyền phủ quyết Tổng Thống cũng nhằm mục đích đó. Người cầm cán cân phân biệt rạch ròi và ra quyết định cuối cùng chính là Thẩm phán. 

Trình độ thẩm phán ở nước Mỹ rất cao, Thẩm phán liên bang thường được bổ nhiệm trong số các luật sư nổi bật về khả năng chuyên môn. Phần lớn các Thẩm phán Tòa án tối cao xuất thân từ những gia đình có hoạt động đảng phái rất tích cực và khoảng 1/3 trong số họ có quan hệ với các luật gia và liên hệ chặt chẽ với các gia đình có truyền thống phục vụ trong ngành tư pháp.  Tất cả các Thẩm phán Tòa án tối cao đều đã học luật, đã từng hành nghề luật và nhiều người trong số họ đã làm Thẩm phán của Tòa án nào đó trước khi được bổ nhiệm làm Thẩm phán Tòa án tối cao. Và hầu hết trong số họ đều cùng định hướng chính trị với Tổng thống bổ nhiệm họ. Chính vì thế họ mới có đủ khả năng xem xét và đưa ra quyết định phủ quyết những đạo luật do tổng thống đưa ra.

Lúc còn học đại học, các thầy cô giảng về vấn đề quyền lực của thẩm phán Hoa Kỳ.
Đối với nền tư pháp thì 9 vị thẩm phán tối cao pháp viện như 9 vị thánh, vì có quyền cao nhất và hầu như ko thể phế truất.
Hiện nay số lượng thẩm phán cánh Hữu đang chiếm đa số. việc này sẽ có lợi rất lớn cho đảng cộng hòa trong tương lai.

Không thể phủ nhận rằng, chế độ "Tam quyền phân lập" có vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự và nền công bằng, dân chủ ở Mỹ. Với hình thức hoạt động độc lập, không phụ thuộc vào 2 nhánh (Hành pháp và Lập pháp), nên Tư pháp của Mỹ cực kỳ có tiếng nói và được ví như một "dây xích" để cầm chân 2 nhánh kia, đặc biệt là Hành pháp (đứng đầu là Tổng thống), bác bỏ những chính sách, đạo luật đe dọa đến an ninh, trật tự và sự phát triển của Mỹ.

Người Mỹ sử dụng luật nhiều và chú trọng án lệ, thẩm phán, luật sư cũng trải qua rất nhiều năm khổ sở để có thể hành nghề. Tòa án tối cao đều đã học luật, đã từng hành nghề luật và nhiều người trong số họ đã làm Thẩm phán của Tòa án nào đó trước khi được bổ nhiệm làm Thẩm phán Tòa án tối cao.

Mỗi quốc gia có các quy định pháp luật và có hệ thống bộ máy khác nhau. Không thể phủ nhận được sự vững chắc trong vấn đề lập pháp hành pháp của Hoa Kỳ. Tam quyền phân lập cũng có thể coi là thể chế của Hoa Kỳ để đảm bảo các quyên Lập pháp, hành pháp và tư pháp.

Cảm ơn bạn vì thông tin hữu ích ban chia sẻ. “Tam quyền phân lập” là thuật ngữ không còn xa lạ với cộng động dân luật, những người nghiên cứu về luật pháp. Điểm đặc biệt khi nghiên cứu về pháp luật Mỹ chính là sự độc lập của nhánh tư pháp, không bị phụ thuộc, tác động bởi hai nhánh còn lại.

Tam quyền phân lập được hiểu là quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp được giao cho các cơ quan khác nhau trong nhà nước: quyền lập pháp giao cho nghị viện, quyền hành pháp giao cho chính phủ, quyền tư pháp giao cho tòa án. Tam quyền phân lập là nhằm dùng quyền lực kiểm soát và kiểm chế quyển lực. Theo mô hình này thì không một cơ quan nhà nước nào có thể cùng lúc nắm giữ ba quyền trên mà mỗi cơ quan sẽ được được độc lập nắm giữ các quyền lực này. Mặt tích cực của học thuyết tam quyền phân lập thể hiện ở chỗ nó ngăn ngừa được sự chuyên chế rất dễ phát sinh ở xã hội mà sự thống trị thuộc về thiểu số thành viên trong xã hội. Tư tưởng tam quyển phân lập đã trở thành một trong những nội dung cơ bản của học thuyết nhà nước pháp quyền tư sản. Tam quyền phân lập là một khái niệm đã được biết đến từ lâu nhờ sự xuất hiện của các bản Hiến pháp Tư sản, trong đó nổi bật là Hiến pháp Hoa Kỳ. Do đó, mà không xa lạ khi Thẩm phán được nắm toàn quyền tư pháp. Đây là một chế định rất tiến bộ, mà chế định này cũng đã được Việt Nam áp dụng để xây dựng Hiến pháp của nước ta. Có sự phân quyền như vậy là để cho việc tư pháp được tiến hành khách quan hơn, công bằng hơn.

Cảm ơn bài viết của bạn. Thuyết tam quyền phân lập là học thuyết về tổ chức bộ máy nhà nước tư sản - do Lôckơ, Môngtexkiơ, Ruxô sáng lập dựa trên quan điểm cho rằng phải hạn chế sự độc quyền bằng việc không tập trung quá nhiều quyền lực nhà nước vào tay một cơ quan nhất định, bằng sự kiểm soát và khống chế lẫn nhau giữa các hệ thống cơ quan nhà nước khác nhau.