Thông qua công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án dân sự theo thủ tục giám đốc thẩm, Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) cấp cao tại ĐN nhận thấy việc giải quyết một vụ án dân sự về “Tranh chấp đòi nhà đất cho mượn và tranh chấp quyền sở hữu (QSH) tài sản”, giữa nguyên đơn là bà H và bị đơn là ông D đã được xét xử theo Bản án dân sự phúc thẩm số 42/2021/DS-PT ngày 04/02/2021 của Tòa án nhân dân (TAND) tỉnh ĐL có vi phạm, cần thông báo rút kinh nghiệm.
(1) Tóm tắt nội dung vụ án
Ngày 03/4/2018, ông D ký Hợp đồng mượn quyền sử dụng đất (QSDĐ) và tài sản gắn liền với đất số 01/2018/HĐMTS tại Văn phòng công chứng ĐL để mượn nhà đất tại số X, phường TT, thành phố T, tỉnh ĐL của bà H để ở, thời hạn 10 năm.
Bà H cho rằng, ông D đưa người lạ về ở, gây mất trật tự trị an và ông D không đóng tiền điện nên bà phải đóng thay. Như vậy, ông D đã vi phạm khoản 3, 7 Điều 5 của hợp đồng mượn nhà đất hai bên đã ký. Dù chưa hết hạn hợp đồng, nhưng bà H muốn bán nhà đất và đã nhiều lần yêu cầu ông D trả lại nhà đất, nhưng ông D không trả.
Mặt khác, hiện nay ông D đã bị TAND tỉnh ĐL xử phạt 06 năm tù về tội “Tổ chức đánh bạc” và “Đánh bạc” theo Bản án hình sự sơ thẩm số 52/2019/HSST ngày 28/8/2019 nên bà H khởi kiện yêu cầu chấm dứt hợp đồng thuê nhà trước thời hạn với ông D và buộc ông D trả nhà đất lại cho bà H.
Bị đơn là ông D không đồng ý với yêu cầu khởi kiện của bà H và có đơn phản tố yêu cầu tòa án công nhận nhà đất tại số X là tài sản chung của ông D và bà H:
Ông D và bà H chung sống với nhau như vợ chồng từ năm 2014. Tháng 6/2017, ông D và bà H nhận chuyển nhượng của vợ chồng ông L và bà L thửa đất số 143, tờ bản đồ số 15, diện tích 83,7m2 tại số X, phường TT, thành phố T, tỉnh ĐL. Tiền mua lô đất trên là do ông D bán tài sản riêng là nhà đất tại số Y, phường YY, thành phố T, tỉnh ĐL cho gia đình ông C, bà TH với giá 920.000.000 đồng vào tháng 05/2017, nhưng ông D để bà H đứng tên trên giấy chứng nhận (GCN) QSDĐ vì ông D thường xuyên đi làm ăn xa. Khi làm nhà, ông D trực tiếp đi mua vật liệu xây dựng tại cửa hàng vật liệu xây dựng và trang trí nội ngoại thất KL (số Z, phường TT, thành phố T) và trung tâm phân phối và lắp đặt TP (số J, quốc lộ J, xã K, thành phố T). Ông D đi mua vật liệu được các chủ cửa hàng xác nhận.
Sau khi xây dựng nhà xong, ông D cùng mẹ ông là cụ DT và bà H sinh sống trong căn nhà. Năm 2018, ông D nhập hộ khẩu vào nhà tại số X, nhưng vì GCN QSDĐ đứng tên bà H nên ông D phải ký Hợp đồng mượn QSDĐ và tài sản gắn liền với đất ngày 03/4/2018 với bà H.
Bà L (người bán đất) trình bày:
Vào khoảng tháng 5, tháng 6/2017, vợ chồng bà L có chuyển nhượng cho bà H lô đất tại số W (nay là số X) với giá 500.000.000 đồng. Bà H và ông D cùng đến đặt cọc cho vợ chồng bà 10 triệu đồng. Số tiền còn lại mình bà H trả và ký hợp đồng chuyển nhượng tại phòng công chứng.
Ông C (người mua đất của ông D) trình bày:
Khoảng tháng 4, tháng 5/2017, vợ chồng ông mua của ông D thửa đất diện tích 400m2 tại địa chỉ số số Y, phường YY, thành phố T với giá 920.000.000 đồng. Vợ chồng ông trả nợ cho Ngân hàng thay ông D 450.000.000 đồng (ông D thế chấp thửa đất tại Ngân hàng Thương mại cổ phần Á Châu), số tiền còn lại 470.000.000 đồng vợ chồng ông đã thanh toán đủ cho ông D.
Bà O (chủ cửa hàng nội thất TP) trình bày:
Năm 2017, cả ông D và bà H cùng đến cửa hàng của bà mua gạch men và cùng trả tiền, còn tiền của ai bà không biết.
(2) Quá trình giải quyết của Tòa án
Quyết định của TAND thành phố T, tỉnh ĐL về bản án dân sự sơ thẩm số 49/2020/DS-ST ngày 20/7/2020, như sau:
- Chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn bà H. Tuyên bố chấm dứt Hợp đồng mượn QSDĐ và tài sản gắn liền với đất ngày 03/4/2018 giữa bà H và ông D. Buộc ông D trả lại QSDĐ và căn nhà thuộc thửa đất số 143, tờ bản đồ sổ 15, diện tích 83,7m2 tọa lạc tại số A, phường TT, thành phố T, tỉnh ĐL.
- Không chấp nhận yêu cầu phản tố của bị đơn về việc công nhận nhà và đất tại số X, phường TT, thành phố T, tỉnh ĐL... thuộc thửa đất số 143, tờ bản đồ số 15, diện tích 83,7m2 là tài sản chung của ông D và bà H và yêu cầu tuyên Hợp đồng mượn QSDĐ và tài sản gắn liền với đất sổ 01/2018/HĐMTS được ký kết giữa ông D và bà H ngày 03/4/2018 do Văn phòng công chứng ĐL công chứng, chứng thực vô hiệu.
Ngày 03/8/2020, bị đơn ông D kháng cáo đề nghị công nhận nhà đất tại số X là tài sản chung của ông và bà H.
Quyết định của TAND tỉnh ĐL về bản án dân sự phúc thẩm số 42/2021/DS-PT ngày 04/02/2021, như sau:
- Chấp nhận kháng cáo của nguyên đơn ông D.
Theo đó, sửa một phần Bản án dân sự sơ thẩm số 49/2020/DSST ngày 20/7/2020 của TAND thành phố T, tỉnh ĐL. Cụ thể, chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn bà H là tuyên bố chấm dứt Hợp đồng mượn quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất được ký kết giữa bà H và ông D.
Ngoài ra. bác yêu cầu khởi kiện của bà H về việc buộc ông D trả lại QSDĐ và căn nhà thuộc thửa đất sổ 143, tờ bản đồ số 15, diện tích 83,7m2 tại số X, phường TT, thành phố T, tỉnh ĐL. Ngày 20/6/2017, được đăng ký biến động cho bà H.
- Chấp nhận đơn phản tố của ô D: Công nhận QSDĐ và căn nhà thuộc thửa đất số 143, tờ bản đồ số 15, diện tích 83,7m2 tọa lạc tại số X, phường TT, thành phố T, tỉnh ĐL. Ngày 20/6/2017, được đăng ký biến động cho bà H là tài sản chung của ông D và bà H.
Ngày 09/3/2021, bà H có đơn đề nghị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm.
Tại Quyết định giám đốc thẩm số 83/2021/DS-GĐT ngày 21/9/2021 của TAND cấp cao tại ĐN đã chấp nhận Kháng nghị giám đốc thẩm số 75/KNGĐT-VKS-DS ngày 11/6/2021 của Viện trưởng VKSND cấp cao tại ĐN; hủy toàn bộ Bản án dân sự phúc thẩm số 42/2021/DSPT ngày 04/02/2021 của TAND tỉnh ĐL; giao hồ sơ vụ án cho TAND tỉnh ĐL xét xử lại theo thủ tục phúc thẩm
(3) Những vấn đề cần rút kinh nghiệm
- Xác định quan hệ tranh chấp chưa đúng: Tòa án cấp sơ thẩm và tòa án cấp phúc thẩm xác định quan hệ tranh chấp là “Tranh chấp hợp đồng mượn quyền sử dụng đất và tài sản trên đất” là chưa đúng mà phải xác định quan hệ tranh chấp là “Tranh chấp đòi nhà đất cho mượn và tranh chấp quyền sở hữu tài sản.
- Tòa án cấp phúc thẩm nhận định, bà H và ông D có quan hệ tình cảm và chung sống như vợ chồng; bà H không chứng minh được nguồn gốc tiền nhận chuyển nhượng đất và tiền xây dựng nhà tại số X nên xác định nhà đất là tài sản chung của ông D và bà H là không có căn cứ.
- Mặt khác, tòa án cấp phúc thẩm tuyên bố nhà đất tại số X là tài sản chung của ông D và bà H nhưng không xác định tỷ lệ sở hữu của mỗi người là giải quyết vụ án không triệt để, bản án không thể thi hành án và các đương sự tiếp tục tranh chấp.
- Ngoài ra, chưa yêu cầu ông D cung cấp chứng cứ để xác định ông D đã bỏ tiền ra khi xây dựng nhà như thế nào, để buộc bà H trả lại cho ô D, mới đảm bảo quyền và lợi ích cho ông D.
Trên đây là vi phạm của TAND tỉnh ĐL trong việc giải quyết vụ án “Tranh chấp đòi nhà đất cho mượn và tranh chấp quyền sở hữu tài sản”, VKSND cấp cao tại ĐN thông báo đến VKSND các tỉnh, thành trong khu vực tham khảo và rút kinh nghiệm khi kiểm sát giải quyết vụ án tương tự, để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm sát.
