4 lưu ý quan trọng về hiệu lực của Bộ luật hình sự 2015
Ngày 01/7/2016, Bộ luật hình sự 2015 chính thức có hiệu lực, để hướng dẫn kịp thời việc áp dụng quy định của Bộ luật này trong quá trình xét xử, các bạn cần lưu ý các vấn đề chính như sau:
1. Áp dụng BLHS 2015 đối với người thực hiện hành vi phạm tội từ 0 giờ 00 phút ngày 01/7/2016
Cụ thể, tất cả các điều khoản của Bộ luật hình sự năm 2015 được áp dụng để khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án với người thực hiện hành vi phạm tội từ 0 giờ 00 phút ngày 01/7/2016.
2. Hướng dẫn áp dụng đối với hành vi phạm tội trước 01/7/2016 nhưng sau thời điểm này mới phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử
a. Trường hợp một số điều khoản của BLHS 2015 có lợi hơn cho người phạm tội được áp dụng cả với hành vi phạm tội trước 0 giờ 00 phút ngày 01/7/2016
Đó là các điều khoản xóa bỏ một tội phạm, xóa bỏ một hình phạt, một tình tiết tăng nặng; quy định hình phạt nhẹ hơn, tình tiết giảm nhẹ mới; miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, xóa án tích và các quy định khác có lợi cho người phạm tội thì được áp dụng đối với cả những hành vi phạm tội xảy ra trước 0 giờ 00 ngày 01/7/2016 mà sau thời điểm đó mới bị phát hiện, đang bị điều tra, truy tố, xét xử hoặc đối với người đang được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt, xóa án tích.
b. Trường hợp các tội phạm mới, quy định mới tại BLHS 2015 không có lợi cho người phạm tội thực hiện hành vi trước 0 giờ 00 phút ngày 01/7/2016
Cụ thể, các tội phạm quy định về các tội sau:
- Tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm.
- Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người.
- Tội xâm phạm quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, quyền biểu tình của công dân.
- Tội tổ chức mang thai hộ vì mục đích thương mại.
- Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán.
- Tội gian lận trong kinh doanh bảo hiểm.
- Tội gian lận bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp.
- Tội gian lận bảo hiểm y tế.
- Tội trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động.
- Tội vi phạm quy định về cạnh tranh.
- Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản.
- Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí.
- Tội vi phạm qui định của Nhà nước về quản lý và sử dụng vốn đầu tư công gây hậu quả nghiêm trọng.
- Tội vi phạm quy định của Nhà nước về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng.
- Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng.
- Tội thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng.
- Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng
- Tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.
- Tội vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật hoang dã.
- Tội vi phạm quy định về bảo vệ an toàn công trình thủy lợi, đê điều và phòng, chống thiên tai; vi phạm quy định về bảo vệ bờ, bãi sông.
- Tội sản xuất, mua bán, trao đổi hoặc tặng cho công cụ, thiết bị, phần mềm để sử dụng vào mục đích trái pháp luật
- Tội thu thập, tàng trữ, trao đổi, mua bán, công khai hóa trái phép thông tin về tài khoản ngân hàng.
- Tội cung cấp dịch vụ trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông.
- Tội sử dụng trái phép tần số vô tuyến điện dành riêng cho mục đích cấp cứu, an toàn, tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn, quốc phòng, an ninh.
- Tội cố ý gây nhiễu có hại.
- Tội cưỡng bức lao động.
- Tội bắt cóc con tin.
- Tội cướp biển.
- Tội đăng ký hộ tịch trái pháp luật.
- Tội tổ chức, môi giới cho người khác xuất cảnh, nhập cảnh hoặc ở lại Việt Nam trái phép.
- Tội tổ chức, môi giới cho người khác xuất cảnh, nhập cảnh hoặc ở lại Việt Nam trái phép.
- Tội gây rối trật tự phiên tòa.
- Tội ra mệnh lệnh trái pháp luật.
- Tội chiếm đoạt hoặc huỷ hoại di vật của tử sỹ
Và các điều luật bổ sung hành vi phạm tội mới, các điều luật quy định một hình phạt mới, một hình phạt nặng hơn, một tình tiết tăng nặng mới; hạn chế phạm vi miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, xóa án tích và các quy định khác không có lợi cho người phạm tội, thì không áp dụng đối với những hành vi phạm tội xảy ra trước 0 giờ 00 ngày 01/7/2016 mà sau thời điểm đó mới bị phát hiện, đang bị điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án hoặc đối với người đang được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt, xóa án tích; trong trường hợp này, vẫn áp dụng quy định tương ứng của các văn bản quy phạm pháp luật hình sự có hiệu lực trước 0 giờ 00 ngày 01/7/2016 để giải quyết.
Lưu ý: hướng dẫn áp dụng đối với hành vi phạm tội xảy ra trước 01/7/2016 nêu trên cũng được áp dụng đối với các điều luật mới quy định tội được tách ra từ các tội ghép trong Bộ luật hình sự 1999, Bộ luật hình sự sửa đổi 2009.
c. Áp dụng các tình tiết “Gây hậu quả nghiêm trọng”, “Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”
Các tình tiết “gây hậu quả nghiêm trọng”, “gây hậu quả rất nghiêm trọng”, “gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng”; “số lượng lớn”, “số lượng rất lớn”, “số lượng đặc biệt lớn”; “thu lợi bất chính lớn”, “thu lợi bất chính rất lớn”, “thu lợi bất chính đặc biệt lớn”; “đất có diện tích lớn”, “đất có diện tích rất lớn”, “đất có diện tích đặc biệt lớn”; “giá trị lớn”, “giá trị rất lớn”, “giá trị đặc biệt lớn”; “quy mô lớn” đã được áp dụng để khởi tố bị can trước 0 giờ 00 ngày 01/7/2016 thì vẫn áp dụng quy định của Bộ luật hình sự 1999 để khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử.
d. Một số hành vi phạm tội trước 01/7/2016 không được căn cứ BLHS 2015 để kháng cáo, kháng nghị
Đối với hành vi nêu sau của BLHS 1999 xảy ra trước 0 giờ 00 ngày 01/7/2016 mà sau thời điểm đó vụ án đang trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử thì tiếp tục áp dụng quy định của Bộ luật hình sự 1999 để xử lý:
- Hoạt động phỉ tại quy định về tội hoạt động phỉ
- Hành vi đăng ký kết hôn trái pháp luật tại quy định về tội đăng ký kết hôn trái pháp luật.
- Hành vi kinh doanh trái phép tại quy định về tội kinh doanh trái phép.
- Hành vi cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng tại quy định về tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng.
Trường hợp vụ án đã được xét xử và đã có bản án, quyết định của Tòa án, thì không được căn cứ vào việc Bộ luật hình sự 2015 không quy định tội danh hoạt động phỉ, tội danh đăng ký kết hôn trái pháp luật, tội danh kinh doanh trái phép, tội danh cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng để kháng cáo, kháng nghị.
Trong trường hợp người bị kết án đang chấp hành án về tội hoạt động phỉ, tội đăng ký kết hôn trái pháp luật, tội kinh doanh trái phép, tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã chấp hành xong bản án thì vẫn áp dụng quy định tương ứng của các văn bản quy phạm pháp luật hình sự có hiệu lực trước 0 giờ 00 ngày 01/7/2016 để giải quyết.
Nếu sau thời điểm 0 giờ 00 ngày 01/7/2016 mới bị phát hiện thì không khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử về tội hoạt động phỉ, tội đăng ký kết hôn trái pháp luật, tội kinh doanh trái phép, tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng mà áp dụng Bộ luật hình sự 2015 để khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử theo tội danh tương ứng.
e. Hướng dẫn áp dụng quy định để giải quyết kháng nghị giám đốc thẩm đối với hành vi phạm tội đã có bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật trước 0 giờ 00 ngày 01/7/2016
Đối với những hành vi phạm tội đã có bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật trước 0 giờ 00 ngày 01/7/2016, thì không được căn cứ vào những quy định của Bộ luật hình sự 2015 có nội dung khác so với các điều luật đã được áp dụng khi tuyên án để kháng nghị giám đốc thẩm.
Trong trường hợp kháng nghị dựa vào căn cứ khác hoặc đã kháng nghị trước ngày 01/7/2016, thì việc xét xử giám đốc thẩm phải tuân theo quy định nêu trên.
3. Chỉ áp dụng hành vi phạm tội đối với pháp nhân thương mại từ 0 giờ 00 ngày 01/7/2016
Các quy định về TNHS đối với pháp nhân thương mại về các tội sau tại BLHS 2015 không áp dụng đối với hành vi vi phạm của pháp nhân thương mại xảy ra trước 0 giờ 00 ngày 01/7/2016:
- Tội buôn lậu.
- Tội vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới.
- Tội sản xuất, buôn bán hàng cấm.
- Tội tàng trữ, vận chuyển hàng cấm.
- Tội sản xuất, buôn bán hàng giả.
- Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm.
- Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh.
- Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, vật nuôi.
- Tội đầu cơ.
- Tội trốn thuế.
- Tội in, phát hành, mua bán trái phép hóa đơn, chứng từ thu nộp ngân sách nhà nước.
- Tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu thông tin trong hoạt động chứng khoán.
- Tội sử dụng thông tin nội bộ để mua bán chứng khoán.
- Tội thao túng thị trường chứng khoán.
- Tội gian lận trong kinh doanh bảo hiểm.
- Tội trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động.
- Tội vi phạm quy định về cạnh tranh
- Tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan.
- Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp.
- Tội vi phạm các quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên
- Tội vi phạm các quy định về khai thác, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản.
- Tội vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật hoang dã.
- Tội gây ô nhiễm môi trường.
- Tội vi phạm quy định về phòng ngừa, ứng phó, khắc phục sự cố môi trường.
- Tội vi phạm quy định về bảo vệ an toàn công trình thủy lợi, đê điều và phòng, chống thiên tai; vi phạm quy định về bảo vệ bờ, bãi sông.
- Tội đưa chất thải vào lãnh thổ Việt Nam.
- Tội huỷ hoại nguồn lợi thuỷ sản.
- Tội huỷ hoại rừng.
- Tội vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm.
- Tội vi phạm các quy định về quản lý khu bảo tồn thiên nhiên.
- Tội nhập khẩu, phát tán các loài ngoại lai xâm hại
4. Kể từ ngày 09/12/2015 (ngày Bộ luật hình sự 2015) được công bố:
- Không áp dụng hình phạt tử hình khi xét xử người phạm tội mà Bộ luật hình sự 2015 đã bỏ hình phạt tử hình, đối với người đủ 75 tuổi trở lên khi phạm tội hoặc khi xét xử.
- Hình phạt tử hình đã tuyên đối với người nêu trên nhưng chưa thi hành án, thì không thi hành và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao chuyển hình phạt tử hình thành hình phạt tù chung thân.
- Đối với người đã bị kết án tử hình nhưng chưa thi hành án mà có đủ các điều kiện sau, thì không thi hành và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao chuyển hình phạt tử hình thành hình phạt tù chung thân:
Người bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ mà sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn.
- Không xử lý về hình sự đối với người thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự 1999 quy định là tội phạm nhưng Bộ luật hình sự năm 2015 không quy định là tội phạm, bao gồm:
+ Tảo hôn.
+ Báo cáo sai trong quản lý kinh tế.
+ Vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp.
+ Sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng.
+ Không chấp hành các quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc đưa vào cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh, quản chế hành chính.
Nếu vụ án đã được khởi tố, đang điều tra, truy tố, xét xử thì phải đình chỉ.
Trường hợp người bị kết án đang chấp hành hình phạt hoặc đang được tạm đình chỉ thi hành án, thì được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại; trường hợp người bị kết án chưa chấp hành hình phạt hoặc đang được hoãn thi hành án, thì được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt.
- Không xử lý về hình sự đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi về tội phạm nếu không thuộc các nhóm sau:
+ Tội cưỡng dâm.
+ Tội mua bán người.
+ Tội mua bán người dưới 16 tuổi.
+ Tội cưỡng đoạt tài sản.
+ Tội cướp giật tài sản.
+ Tội trộm cắp tài sản.
+ Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản.
+ Tội sản xuất trái phép chất ma túy.
+ Tội tàng trữ trái phép chất ma túy.
+ Tội vận chuyển trái phép chất ma túy.
+ Tội mua bán trái phép chất ma túy.
+ Tội chiếm đoạt chất ma túy.
+ Tội tổ chức đua xe trái phép.
+ Tội đua xe trái phép.
+ Tội sản xuất, mua bán, công cụ, thiết bị, phần mềm để sử dụng vào mục đích trái pháp luật.
+ Tội phát tán chương trình tin học gây hại cho hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử.
+ Tội cản trở hoặc gây rối loạn hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử.
+ Tội xâm nhập trái phép vào mạng máy tính, mạng viễn thông hoặc phương tiện điện tử của người khác.
+ Tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản.
+ Tội khủng bố.
+ Tội phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia.
+ Tội chế tạo, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự.
+ Tội giết người.
+ Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác.
+ Tội cướp tài sản.
+ Tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản.
Nếu vụ án đã được khởi tố, đang điều tra, truy tố, xét xử thì phải đình chỉ; trong trường hợp người đó đã bị kết án và đang chấp hành hình phạt hoặc đang được tạm đình chỉ thi hành án, thì họ được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại; nếu người bị kết án chưa chấp hành hình phạt hoặc đang được hoãn thi hành án, thì được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt.
- Những người đã chấp hành xong hình phạt hoặc được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt hoặc phần hình phạt còn lại theo quy định trên, thì đương nhiên được xóa án tích.
Căn cứ Nghị quyết 109/2015/QH13 về thi hành Bộ luật hình sự 2015.
