Khái niệm về quyền bề mặt? Căn cứ xác lập, hiệu lực và chấm dứt quyền bề mặt? Nội dung của quyền bề mặt và xử lý tài sản khi quyền bề mặt chấm dứt?
Tìm hiểu về quyền bề mặt?
“Quyền bề mặt” (Superficies) là một khái niệm tưởng chừng như mới mẻ khi lần đầu tiên được đưa vào Bộ luật Dân sự năm 2015 của Việt Nam. Tuy nhiên, mở rộng ra trên phương diện nghiên cứu pháp luật thế giới, thực chất Superficies đã có một lịch sử phát triển lâu đời và phong phú ở các hệ thống pháp luật khác nhau. Trước Bộ luật Dân sự năm 2015, cả Bộ luật Dân sự năm 1995 và 2005 đều chưa hề đề cập đến quyền này. Tuy nhiên, nếu nhìn rộng ra hệ thống pháp luật quốc tế, đặc biệt là các quốc gia có nền pháp luật phát triển từ luật La Mã, ta sẽ thấy quyền bề mặt đã xuất hiện từ rất lâu.
Thuật ngữ “Superficies” (quyền bề mặt) lần đầu tiên được ghi nhận trong luật La Mã cổ đại, một nền pháp luật có ảnh hưởng sâu rộng đến sự hình thành và phát triển của nhiều hệ thống pháp luật trên thế giới, đặc biệt là ở châu Âu. Qua quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa và pháp luật, khái niệm quyền bề mặt dần được các quốc gia châu Âu tiếp thu và phát triển, trở thành một phần không thể thiếu trong luật dân sự của họ.
Vậy, quyền bề mặt là gì? Theo quan niệm ban đầu, quyền bề mặt được hiểu là quyền sử dụng bề mặt đất để xây dựng công trình, trồng trọt hoặc thực hiện các hoạt động khác. Chủ thể có quyền bề mặt sẽ được phép khai thác và sử dụng phần đất đó trong một thời hạn nhất định, đồng thời phải trả một khoản phí nhất định cho chủ sở hữu đất. Nói cách khác, quyền bề mặt là một dạng hợp đồng cho thuê đất đặc biệt, cho phép người thuê có quyền xây dựng và sử dụng công trình trên đất thuê.
Tuy nhiên, việc áp dụng khái niệm "quyền bề mặt" tại Việt Nam cần phải xem xét trong bối cảnh đặc thù của chế độ sở hữu đất đai nước ta. Khác với nhiều quốc gia thừa nhận chế độ sở hữu tư nhân về đất đai, Việt Nam theo đuổi chế độ sở hữu toàn dân, trong đó Nhà nước là đại diện cho quyền sở hữu chung. Do đó, khi nói đến "quyền bề mặt" trong luật dân sự Việt Nam, thực chất ta đang nói đến quyền sử dụng đất đai mà Nhà nước giao cho các tổ chức, cá nhân.
Việc áp dụng một khái niệm có nguồn gốc từ hệ thống pháp luật khác vào một hệ thống pháp luật có cơ sở lý luận và thực tiễn khác biệt đòi hỏi sự linh hoạt và sáng tạo. Chúng ta không thể áp dụng một cách máy móc lý thuyết về "quyền bề mặt" vào thực tiễn Việt Nam mà phải căn cứ vào đặc điểm của chế độ sở hữu đất đai, các quy định pháp luật hiện hành và các yêu cầu thực tiễn của xã hội. Điều này đồng nghĩa với việc cần phải có những điều chỉnh và bổ sung phù hợp để đảm bảo rằng khái niệm "quyền bề mặt" được hiểu và áp dụng một cách chính xác và hiệu quả trong hệ thống pháp luật Việt Nam."
Khái niệm và căn cứ xác lập quyền bề mặt?
Khái niệm quyền bề mặt được ghi nhận tại Điều 267 Bộ luật Dân sự 2015 với nội dung:
“Điều 267. Quyền bề mặt
Quyền bề mặt là quyền của một chủ thể đối với mặt đất, mặt nước, khoảng không gian trên mặt đất, mặt nước và lòng đất mà quyền sử dụng đất đó thuộc về chủ thể khác”.
Như vậy, Quyền bề mặt theo quy định của Bộ luật Dân sự 2015 là quyền của một chủ thể đối với một phần không gian nhất định liên quan đến đất, bao gồm mặt đất, mặt nước và cả không gian bên trên và bên dưới. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là quyền sở hữu đất vẫn thuộc về một chủ thể khác. Chủ thể quyền bề mặt, mặc dù có quyền sử dụng đất, nhưng không phải là chủ sở hữu đất.
Theo quy định tại Điều 268 Bộ luật Dân sự 2015, Quyền bề mặt có thể được xác lập theo quy định của luật, theo thỏa thuận hoặc theo di chúc.
