Những thay đổi quan trọng về nhóm tội kinh tế theo luật hình sự mới

Bộ luật hình sự năm 2015 có nhiều nội dung đổi mới, bao quát cả phần những quy định chung lẫn phần các tội phạm cụ thể. Trong khuôn khổ bài viết này, mình chỉ khái quát những nội dung mới, cơ bản của Bộ luật hình sự năm 2015 liên quan đến nhóm tội phạm về quản lý kinh tế và nhóm tội phạm về môi trường, cụ thể:

1. Lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp, Bộ luật hình sự năm 2015 bổ sung chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân.

Bộ luật hình sự đã xác định rõ giới hạn áp dụng chế định trách nhiệm hình sự của pháp nhân theo hướng hẹp cả về chủ thể lẫn loại tội phạm mà pháp nhân phải chịu trách nhiệm hình sự.

Về chủ thể, theo khoản 2 Điều 2 sự quy định: chỉ pháp nhân thương mại nào phạm tội được quy định tại điều 76 của Bộ luật hình sự thì mới phải chịu trách nhiệm hình sự.

Về loại tội, theo Điều 76 quy định: pháp nhân thương mại chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với 31 tội danh được liệt kê cụ thể tại Điều 76. Các tội danh này đều thuộc nhóm tội phạm về kinh tế và nhóm tội phạm về môi trường. Đồng thời, Điều 75 cũng quy định rõ 04 điều kiện để một pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự, bao gồm: hành vi phạm tội được thực hiện nhân danh pháp nhân; hành vi phạm tộ được thực hiện có sự chỉ đạo, điều hành hoặc chấp thuận của pháp nhân; hành vi phạm tội được thực hiện vì lợi ích của pháp nhân và chưa hết thưòi hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự.

Về chế tài áp dụng đối với pháp nhân phạm tội bao gồm 03 hình phạt chính (phạt tiền, đình chỉ hoạt động có thời hạn và đình chỉ hoạt động vĩnh viễn); 03 hình phạt bổ sung (cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất đinh; cấm huy động vốn; phạt tiền khi không áp dụng là hình phạt chính) và 04 biện pháp tư pháp (tịch tu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm; trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi; buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu; buộc thực hiện một số biện pháp nhằm khắc phục, ngăn chặn hậu quả tiếp tục xảy ra).

2. Bộ luật hình sự năm 2015 đã : 

Bãi bỏ 4 tội danh, gồm: Kinh doanh trái phép; Báo cáo sai trong quản lý kinh tế; Vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng. 

Bổ sung 15 tội danh mới trong các lĩnh vực kinh tế gồm: Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán; Tội gian lận trong kinh doanh bảo hiểm; Tội gian lận bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp; Tội gian lận bảo hiểm y tế; Tội trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động; Tội vi phạm quy định về cạnh tranh; Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản; Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí; Tội vi phạm quy định của Nhà nước về quản lý và sử dụng vốn đầu tư công gây hậu quả nghiêm trọng; Tội vi phạm quy định của Nhà nước về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng; Tội thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng; Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng; Tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; Tội vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật hoang dã. 

Đặc biệt, Bộ luật quy định pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự đối với 22 tội danh trong chương XVIII. Đó là các tội thuộc lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, lưu thông hàng hoá; thuế, chứng khoán, bảo hiểm và các lĩnh vực kinh tế khác. Ngoài ra, Bộ luật cũng tăng phạt tiền khi là hình phạt chính đối với các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.