Hai khái niệm " Khởi tố vụ án" và " Khởi tố bị can" thường gây nhiều nhầm lẫn trong tố tụng hình sự. Chúng có những khác biệt cơ bản sau mà chúng ta nên nắm rõ.
Thứ nhất, về đối tượng: Đối với khởi tố vụ án, đối tượng của nó là một " Hành vi" có dấu hiệu phạm tội, còn " Khởi tố bị can", chủ thể của nó là người hoặc pháp nhân cụ thể.
Thứ hai, về căn cứ khởi tố, Chỉ được khởi tố vụ án khi đã xác định có dấu hiệu phạm tội và xác định dấu hiệu dựa trên 01 trong 06 căn cứ sau đây:
1. Tố giác của cá nhân;
2. Tin báo của cơ quan, tổ chức, cá nhân;
3. Tin báo trên phương tiện thông tin đại chúng;
4. Kiến nghị khởi tố của cơ quan nhà nước;
5. Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm;
6. Người phạm tội tự thú.
Còn đối với khởi tố bị can thì xác định dấu hiệu dựa vào những yếu tố cấu thành tội phạm: hành vi, yếu tố lỗi, năng lực trách nhiệm hình sự.
Thứ ba, về thẩm quyền ra quyết định khởi tố. Cả hai đều có thể bị khởi tố bởi: cơ quan điều tra, cơ quan được giao một số nhiệm vụ điều tra, Viện kiểm sát. Tuy nhiên đối với khởi tố vụ án, thẩm quyền khởi tố còn có thể được đưa ra bởi Hội đồng xét xử nếu trong quá trình giải quyết vụ án có căn cứ về tình tiết mới phát sinh hoặc có căn cứ về việc bỏ lọt tội phạm.
Hai quá trình này khác nhau nhưng có mối quan hệ mật thiết với nhau trong thời gian ra quyết định. Đặc biệt nếu khởi tố bị can về một tội thì bắt buộc phải khởi tố vụ án về tội đó trước. Chi tiết được quy định tại Bộ luật tố tụng hình sự 2015.
