BOT có trở thành "máy thu tiền" bất chính cho nhà đầu tư

Dạo gần đây mình thấy báo chí nói rất nhiều đến BOT, mình có đọc qua một bài báo viết như sau:

Về bản chất, với dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT nhà đầu tư tiến hành xây dựng công trình kết cấu hạ tầng và sau khi hoàn thành công trình, nhà đầu tư được quyền kinh doanh công trình trong một thời hạn nhất định; hết thời hạn, nhà đầu tư chuyển giao công trình đó cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Tuy nhiên, thực trạng công tác thu phí hoàn vốn thời gian qua còn nhiều bất cập, thiếu sót và chưa hoàn thiện, mức thu phí cao gây bức xúc dư luận… Điều này có thể dẫn đến bóp méo, làm sai lệch chủ trương đúng đắn của Đảng về phát triển hạ tầng giao thông.

Bộ KH&ĐT đã tiến hành thanh tra 11 dự án BOT trên quốc lộ 1A thời gian qua và quá trình này đã chỉ ra những bất cập, thiếu sót trong công tác thu phí hoàn vốn này, cụ thể:

Về vị trí trạm thu phí, nhiều dự án BOT được lập trên các tuyến đường huyết mạch, độc đạo và khi trạm thu phí mọc lên, khách hàng không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc chấp nhận qua trạm thu phí. Đây là hình thức cưỡng bức sử dụng dịch vụ gây bức xúc, phản đối kéo dài trong thời gian qua.

Người dân đã đóng thuế và Nhà nước có nghĩa vụ xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu đảm bảo nhu cầu đi lại cho người dân. Những tuyến đường độc đạo này trước đây được xây dựng dựa trên tiền thuế của người dân; được duy tu, bảo dưỡng dựa trên tiền phí của người dân (qua Quỹ bảo trì đường bộ).

Tuy nhiên, bây giờ, nhà đầu tư vào lập dự án BOT (một số đoạn chỉ là thảm lại bề mặt) và thu phí, lập luận rằng nhà đầu tư đang bán phần giá trị gia tăng nhưng thực chất là đã tước đoạt đi quyền sử dụng của người dân đối với một tiện ích vốn thuộc về họ.

Về khoảng cách giữa các trạm thu phí, Bộ KH&ĐT dẫn nguồn của Bộ Giao thông Vận tải (GTVT), tính trên hệ thống các tuyến quốc lộ, có tới 32 trên tổng số 88 trạm thu phí (tương đương 36%) không đảm bảo khoảng cách tối thiểu 70 km. Dù theo Thông tư 159/2013/TT-BTC, trường hợp đặc biệt có thể bố trí khoảng cách giữa các trạm nhỏ hơn 70 km khi Bộ GTVT thống nhất với tỉnh và Bộ Tài chính. Tuy nhiên, việc có quá nhiều trường hợp “đặc biệt” được chấp thuận đang khiến mật độ trạm thu phí trở nên dày đặc và ngột ngạt.

Về hình thức thu phí, hầu hết các dự án BOT không phải xây dựng tuyến mới, chỉ là nâng cấp, cải tạo trên các tuyến đường hiện hữu vốn có nhiều giao cắt đồng mức. Do đó, chỉ có thể áp dụng hình thức thu phí hở (thu phí theo lượt), không thể áp dụng hình thức thu phí kín (thu phí theo chiều dài quãng đường thực đi). Hình thức thu phí hở này vừa không đảm bảo kiểm soát được lưu lượng thực tế, vừa gây khó khăn cho địa phương nơi trạm thu phí được lắp đặt.

Mình thấy nhận định này có vẻ hợp lý vì hiện nay, các “bác tài” là người hiểu rõ nhất thực trạng tại các tuyến đường, họ đâu có hiểu chủ trương và chính sách về BOT, mà thậm chí người dân cũng không biết BOT là gì? Thực tế, BOT có cái hay nhưng cái người dân nhìn thấy chỉ ra những thứ “không hay” và cái gì ảnh hưởng tới lợi ích của họ thì đương nhiên sẽ có những phản ứng! mình nghĩ đã đến lúc cần có những quy định cụ thể và biện pháp chi tiết thi hành BOT, những quy định như hiện nay đang phát sinh vấn đề.

Theo mình, từ khía cạnh là Nhà nước thì thu phí BOT sẽ đem lại một nguồn ngân sách lớn cho đất nước trong bối cảnh nhà nước đang thiếu vốn nghiêm trọng để đầu tư xây dựng các công trình công cộng, giảm bớt gánh nặng ngân sách vì BOT là sự kết hợp hình thức đầu tư của Nhà nước và tư nhân. 

Mặt khác, dưới góc độ nhà đầu tư, anh sẽ được hưởng lợi từ việc thu phí công trình xây dựng và vận hành công trình trong thời gian quy định. Tuy nhiên việc lựa chọn nhà đầu tư cũng là một vấn đề, trong nhiều trường hợp không thể lựa chọn những nhà đầu tư đủ năng lực cả về tài chính và kỹ thuật.

Bên cạnh đó, việc nhà đầu tư khai số xe thấp hơn lượt xe dự tính, qua đó kéo dài thời gian thu phí làm người dân lo ngại túi tiền mình bị đánh cắp, Nhà nước đã có yêu cầu các trạm phải áp dụng thu phí tự động, nhưng đến nay các nhà đầu tư đều đang lưỡng lự chưa thực hiện.

Cuối cùng, Mấu chốt - Vai trò của Nhà nước là quan trọng nhất bởi: Nhà nước là bên thiết kế luật chơi, giám sát lại vừa đại diện cho lợi ích chung của xã hội. Phản ứng của người dân trong thời gian qua không phải là đối với chủ trương BOT, mà là với luật chơi được thiết kế một cách không công bằng và minh bạch.

Mình thấy nhận định "Cuối cùng, Mấu chốt - Vai trò của Nhà nước là quan trọng nhất bởi: Nhà nước là bên thiết kế luật chơi, giám sát lại vừa đại diện cho lợi ích chung của xã hội. Phản ứng của người dân trong thời gian qua không phải là đối với chủ trương BOT, mà là với luật chơi được thiết kế một cách không công bằng và minh bạch" của bạn DT_DA rất hay, nhìn chung mọi vấn đề sẽ được quyết định bởi người cầm cân, đâu thể nhà nước có nguồn thu, chủ đầu tư có lợi nhuận thì mọi vấn đề khác do người dân chịu.

Mình nghĩ BOT thu phí một phần nào nó đúng với nhận định, tuy nhiên cần xem xét nhiều yếu tố, mình nghĩ là nên có một số quy định cụ thể về vấn đề thu phí để đảm bảo lợi ích cho các bên, bởi lẽ tù một số vụ việc gần đây thì việc thu phí bất hợp lý ảnh hưởng quyền lợi của nhiều người...

Thời gian gần đây mình cũng nghe báo chí đưa tin về các trường hợp BOT. Đồng thời, trước đó, mình cũng nghe báo chí đưa tin về việc hiện nay số lượng các dự án BOT vi phạm rất nhiều, cụ thể là cơ quan nhà nước sẽ tiến hành thanh kiếm tra chặt chẽ và rút ngắn thời gian thu phí đối với các dự án. Nhà nước cũng ban hành những công văn, quy định về vấn đề này. Tuy nhiên, quy định là thế nhưng thời gian gần đây lại xảy ra trường hợp như BOT Cai Lây và hàng loạt dự án BOT được nêu tên. Mình thấy, cơ quan nhà nước nên siết chặt công tác quản lý và tăng cường kiểm sát hơn nữa đối với các vấn đề này. Bởi lẽ, như mọi người đều biết, các dự án BOT góp phần nâng cao, cải thiện cơ sở vật chất hạ tầng, do đó, chi phí, vốn đầu tư bỏ ra sẽ rất nhiều. Và hiện nay nợ công nước ta đang càng ngày càng đáng báo động. Do đó, hy vọng các cơ quan nhà nước sẽ siết chặt hơn nữa về vấn đề này.

Cần phải nhìn nhận BOT nói riêng hay PPP nói chung là chủ trương đúng đắn của nhà nước nhằm huy động các nguồn lực cho việc đầu tư cơ sở hạ tầng. Mình nghĩ quy định hiện nay không hẳn là hoàn thiện nhưng cũng đủ để quản lý các dự án này. Vấn đề quan trọng là việc thực hiện dự án có tuân thủ đúng quy định, việc minh bạch các dự án này được kiểm soát như thế nào và liệu có sự cấu kết giữa những người có thẩm quyền và doanh nghiệp tham gia dự án hay không. Điều đặt ra hiện nay là đánh giá năng lực và làm rõ trách nhiệm của các đơn vi quản lý khi xảy ra hàng loạt các sai phạm vừa qua.

Mình thấy tính chất của BOT là không có sai, điều sai ở đây là sự bố trí thực sự không hợp lý, quy hoạch không rõ ràng,khiến cho người dân nghi ngờ về tính hợp pháp, cũng như ý nghĩa của nó, dẫn tới sự phản ứng trong cộng đồng ở thời gian vừa qua.

Theo mình BOT không thể là “máy thu tiền” bất chính cho nhà đầu tư nếu như quy định pháp luật được tuân thủ. Về bản chất thì dự án BOT là một dạng dịch vụ; và người dân sử dụng công trình BOT là giao dịch dân sự, được thực hiện trên nguyên tắc thuận mua, vừa bán; là công trình giao thông mới, để người dân có thêm lựa chọn (tốt hơn), và phải trả phí nếu sử dụng công trình. Tuy nhiên đối chiếu với một số dự án như BOT Cai Lậy, thì thấy sự vi phạm bản chất này rõ ràng. Đầu tiên, dự án Cai Lậy chỉ nâng cấp mặt đường chứ không xây dựng mới. Thứ hai, người dân không được hỏi ý kiến, không có quyền lựa chọn. Thứ ba, người dân chỉ sử dụng một phần công trình nhưng lại bị trả phí. Thứ tư, dự án đặt trạm tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp, đẩy người dân vào thế bí. Thay vì chỉ thu phí đối với các phương tiện đi qua đường tránh Cai Lậy (vừa mới xây dựng xong), trạm thu phí lại đặt trên QL1. Rõ ràng là con đường này người dân vẫn đi bình thường, không mất tiền. Bây giờ có một nhà đầu tư bỏ tiền ra làm con đường tránh ở bên cạnh và được Bộ giao thông cho làm theo kiểu đầu tư rồi thu phí. Như vậy bảo sao người dân không phản đối!

Đồng ý là BOT cần thu hồi vốn và lợi nhuận cho chủ đầu tư, tuy nhiên mức phí đưa ra cần hợp lý, cần đặt lợi ích của nhà đầu tư và người dân song song. Nếu chỉ nóng vội chạy theo lợi nhuận thì chắc chắn sẽ vấp phải phản ứng của nhân dân như trường hợp trạm thu phí Cai Lậy

Dạo gần đây mình có nghe báo chí nhắc rất nhiều vụ việc liên quan đến BOT. Không chỉ người dân bất bình mà ngay bản thân mình cũng rất bức xúc. Lúc nào cũng bảo là phải vay tiền ngân hàng nên lãi suất rất cao nên phải nhanh chóng thu phí của người dân để bù đắp. Chỉ có 1 đoạn đường mà biết bao nhiêu bot. Trong khi giá vé thì cao ngất ngưởng, thử hỏi người dân 1 ngày đi làm đc bao nhiêu tiền mà đóng phí lượt đi lượt về cũng hết mất tiêu lương rồi.

Mình đọc được một nhận xét của một tiến sĩ và mình cũng đồng tình với ý kiến này:

 "Những dự án hạ tầng cơ sở lẽ ra Nhà nước phải đứng ra làm và giám sát chặt chẽ nhưng lại kêu gọi xã hội hóa cho các doanh nghiệp tư nhân làm. 

Để công bằng cho người tham gia giao thông thì các dự án BOT “nên làm đoạn mới hoàn toàn” và để cho người dân có sự lựa chọn muốn dùng hay không dùng đoạn đường BOT. "